1982 ANAYASASI

T�RK�YE CUMHUR�YET� ANAYASASI (*)

(Kurucu Mecliste Kabul Tarihi : 18.10.1982; Halkoyuna Sunulmak �zere Tasar�n�n Resm� Gazetede �lan�: 20.10.1982-17844; Kanunun Halkoyu ile Kabul Tarihi: 7.11.1982; Halkoyu Sonucunun Yay�mland�� Resm� Gazete Tarihi: 9.11.1982-17863 M�kerrer)

Kanun No. : 2709 Kabul Tarihi : 7.11.1982

BA�LANGI� (De�i�ik: 23.7.1995-4121/1 md.)

T�rk Vatan� ve Milletinin ebed� varl��n� ve Y�ce T�rk Devletinin b�l�nmez b�t�nl��n� belirleyen bu Anayasa, T�rkiye Cumhuriyetinin kurucusu, �l�ms�z �nder ve e�siz kahraman Atat�rk��n belirledi�i milliyet�ilik anlay�� ve O�nun ink�l�p ve ilkeleri do�rultusunda;

D�nya milletleri ailesinin e�it haklara sahip �erefli bir �yesi olarak, T�rkiye Cumhuriyetinin ebed� varl��, refah�, madd� ve manev� mutlulu�u ile �a�da� medeniyet d�zeyine ula�ma azmi y�n�nde;

Millet iradesinin mutlak �st�nl��, egemenli�in kay�ts�z �arts�z T�rk Milletine ait oldu�u ve bunu millet ad�na kullanmaya yetkili k�l�nan hi�bir ki�i ve kurulu�un, bu Anayasada g�sterilen h�rriyet�i demokrasi ve bunun icaplar�yla belirlenmi� hukuk d�zeni d��na ��kamayaca��;

Kuvvetler ayr�m�n�n, Devlet organlar� aras�nda �st�nl�k s�ralamas� anlam�na gelmeyip, belli Devlet yetki ve g�revlerinin kullan�lmas�ndan ibaret ve bununla s�n�rl� meden� bir i�b�l�m� ve i�birli�i oldu�u ve �st�nl��n ancak Anayasa ve kanunlarda bulundu�u;

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/1 md.)Hi�bir faaliyetin T�rk mill� menfaatlerinin, T�rk varl��n�n, Devleti ve �lkesiyle b�l�nmezli�i esas�n�n, T�rkl��n tarih� ve manev� de�erlerinin, Atat�rk milliyet�ili�i, ilke ve ink�l�plar� ve medeniyet�ili�inin kar��s�nda korunma g�remeyece�i ve l�iklik ilkesinin gere�i olarak kutsal din duygular�n�n, Devlet i�lerine ve politikaya kesinlikle kar��t�r�lamayaca��;

Her T�rk vatanda��n�n bu Anayasadaki temel hak ve h�rriyetlerden e�itlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak mill� k�lt�r, medeniyet ve hukuk d�zeni i�inde onurlu bir hayat s�rd�rme ve madd� ve manev� varl��n� bu y�nde geli�tirme hak ve yetkisine do�u�tan sahip oldu�u;

Topluca T�rk vatanda�lar�n�n mill� gurur ve iftiharlarda, mill� sevin� ve kederlerde, mill� varl��a kar�� hak ve �devlerde, nimet ve k�lfetlerde ve millet hayat�n�n her t�rl� tecellisinde ortak oldu�u, birbirinin hak ve h�rriyetlerine kesin sayg�, kar��l�kl� i�ten sevgi ve karde�lik duygular�yla ve �Yurtta sulh, cihanda sulh� arzu ve inanc� i�inde, huzurlu bir hayat talebine haklar� bulundu�u;

F�K�R, �NAN� VE KARARIYLA anla��lmak, s�z�ne ve ruhuna bu y�nde sayg� ve mutlak sadakatle yorumlan�p uygulanmak �zere,

T�RK M�LLET� TARAFINDAN, demokrasiye ��k T�rk evlatlar�n�n vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunur.

B�R�NC� KISIM

Genel Esaslar

I. Devletin �ekli

MADDE 1. � T�rkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

II. Cumhuriyetin nitelikleri

MADDE 2. � T�rkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, mill� dayan��ma ve adalet anlay�� i�inde, insan haklar�na sayg�l�, Atat�rk milliyet�ili�ine ba�l�, ba�lang��ta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, l�ik ve sosyal bir hukuk Devletidir.

III. Devletin b�t�nl��, resm� dili, bayra��, mill� mar�� ve ba�kenti

MADDE 3. � T�rkiye Devleti, �lkesi ve milletiyle b�l�nmez bir b�t�nd�r. Dili T�rk�edir.

Bayra��, �ekli kanununda belirtilen, beyaz ay y�ld�zl� al bayrakt�r.

Mill� mar�� stiklal Mar��d�r.

Ba�kenti Ankara�d�r.

IV. De�i�tirilemeyecek h�k�mler

MADDE 4. � Anayasan�n 1 inci maddesindeki Devletin �eklinin Cumhuriyet oldu�u hakk�ndaki h�k�m ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 �nc� maddesi h�k�mleri de�i�tirilemez ve de�i�tirilmesi teklif edilemez.

V. Devletin temel ama� ve g�revleri

MADDE 5. � Devletin temel ama� ve g�revleri, T�rk Milletinin ba��ms�zl��n� ve b�t�nl��n�, �lkenin b�l�nmezli�ini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, ki�ilerin ve toplumun refah, huzur ve mutlulu�unu sa�lamak; ki�inin temel hak ve h�rriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle ba�da�mayacak surette s�n�rlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kald�rmaya, insan�n madd� ve manev� varl��n�n geli�mesi i�in gerekli �artlar� haz�rlamaya �al��makt�r.

VI. Egemenlik

MADDE 6. � Egemenlik, kay�ts�z �arts�z Milletindir.

T�rk Milleti, egemenli�ini, Anayasan�n koydu�u esaslara g�re, yetkili organlar� eliyle kullan�r.

Egemenli�in kullan�lmas�, hi�bir surette hi�bir ki�iye, z�mreye veya s�n�fa b�rak�lamaz. Hi�bir kimse veya organ kayna��n� Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz.

VII. Yasama yetkisi

MADDE 7. � Yasama yetkisi T�rk Milleti ad�na T�rkiye B�y�k Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez.

VIII. Y�r�tme yetkisi ve g�revi

MADDE 8. � Y�r�tme yetkisi ve g�revi, Cumhurba�kan� ve Bakanlar Kurulu taraf�ndan, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullan�l�r ve yerine getirilir.

IX. Yarg� yetkisi

MADDE 9. � Yarg� yetkisi, T�rk Milleti ad�na ba��ms�z mahkemelerce kullan�l�r.

X. Kanun �n�nde e�itlik

Madde 10.� Herkes, dil, �rk, renk, cinsiyet, siyas� d��nce, felsef� inan�, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ay�r�m g�zetilmeksizin kanun �n�nde e�ittir.

(Ek: 7.5.2004-5170/1 md.) Kad�nlar ve erkekler e�it haklara sahiptir. Devlet, bu e�itli�in ya�ama ge�mesini sa�lamakla y�k�ml�d�r. (Ek: 7/5/2010-5982/1 md.) Bu maksatla al�nacak tedbirler e�itlik ilkesine ayk�r� olarak yorumlanamaz.

(Ek: 7/5/2010-5982/1 md.) �ocuklar, ya�l�lar, �z�rl�ler, harp ve vazife �ehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler i�in al�nacak tedbirler e�itlik ilkesine ayk�r� say�lmaz.

Hi�bir ki�iye, aileye, z�mreye veya s�n�fa imtiyaz tan�namaz.

Devlet organlar� ve idare makamlar� b�t�n i�lemlerinde kanun �n�nde e�itlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundad�rlar.

XI. Anayasan�n ba�lay�c�l�� ve �st�nl��

MADDE 11. � Anayasa h�k�mleri, yasama, y�r�tme ve yarg� organlar�n�, idare makamlar�n� ve di�er kurulu� ve ki�ileri ba�layan temel hukuk kurallar�d�r.

Kanunlar Anayasaya ayk�r� olamaz.

�K�NC� KISIM

Temel Haklar ve �devler

B�R�NC� B�L�M

Genel H�k�mler

I. Temel hak ve h�rriyetlerin niteli�i

MADDE 12. � Herkes, ki�ili�ine ba�l�, dokunulmaz, devredilmez, vazge�ilmez temel hak ve h�rriyetlere sahiptir.

Temel hak ve h�rriyetler, ki�inin topluma, ailesine ve di�er ki�ilere kar�� dev ve sorumluluklar�n� da ihtiva eder.

II. Temel hak ve h�rriyetlerin s�n�rlanmas�

MADDE 13. � (De�i�ik: 3.10.2001-4709/2 md.) Temel hak ve h�rriyetler, �zlerine dokunulmaks�z�n yaln�zca Anayasan�n ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere ba�l� olarak ve ancak kanunla s�n�rlanabilir. Bu s�n�rlamalar, Anayasan�n s�z�ne ve ruhuna, demokratik toplum d�zeninin ve l�ik Cumhuriyetin gereklerine ve �l��l�l�k ilkesine ayk�r� olamaz.

III. Temel hak ve h�rriyetlerin k�t�ye kullan�lamamas�

MADDE 14. � (De�i�ik: 3.10.2001-4709/3 md.) Anayasada yer alan hak ve h�rriyetlerden hi�biri, Devletin �lkesi ve milletiyle b�l�nmez b�t�nl��n� bozmay� ve insan haklar�na dayanan demokratik ve l�ik Cumhuriyeti ortadan kald�rmay� ama�layan faaliyetler bi�iminde kullan�lamaz.

Anayasa h�k�mlerinden hi�biri, Devlete veya ki�ilere, Anayasayla tan�nan temel hak ve h�rriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geni� �ekilde s�n�rland�r�lmas�n� ama�layan bir faaliyette bulunmay� m�mk�n k�lacak �ekilde yorumlanamaz.

Bu h�k�mlere ayk�r� faaliyette bulunanlar hakk�nda uygulanacak m�eyyideler, kanunla d�zenlenir.

IV. Temel hak ve h�rriyetlerin kullan�lmas�n�n durdurulmas�

MADDE 15. � Sava�, seferberlik, s�k�y�netim veya ola�an�st� hallerde, milletleraras� hukuktan do�an y�k�ml�l�kler ihl�l edilmemek kayd�yla, durumun gerektirdi�i �l��de temel hak ve h�rriyetlerin kullan�lmas� k�smen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar i�in Anayasada �ng�r�len g�vencelere ayk�r� tedbirler al�nabilir.

(De�i�ik: 7.5.2004-5170/2 md.)Birinci f�krada belirlenen durumlarda da, sava� hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen �l�mler d��nda, ki�inin ya�ama hakk�na, madd� ve manev� varl��n�n b�t�nl��ne dokunulamaz; kimse din, vicdan, d��nce ve kanaatlerini a��klamaya zorlanamaz ve bunlardan dolay� su�lanamaz; su� ve cezalar ge�mi�e y�r�t�lemez; su�lulu�u mahkeme karar� ile saptan�ncaya kadar kimse su�lu say�lamaz.

V. Yabanc�lar�n durumu

MADDE 16. � Temel hak ve h�rriyetler, yabanc�lar i�in, milletleraras� hukuka uygun olarak kanunla s�n�rlanabilir.

�K�NC� B�L�M

Ki�inin Haklar� ve �devleri

I. Ki�inin dokunulmazl��, madd� ve manev� varl��

MADDE 17. � Herkes, ya�ama, madd� ve manev� varl��n� koruma ve geli�tirme hakk�na sahiptir.

T�bb� zorunluluklar ve kanunda yaz�l� haller d��nda, ki�inin v�cut b�t�nl��ne dokunulamaz; r�zas� olmadan bilimsel ve t�bb� deneylere t�bi tutulamaz.

Kimseye i�kence ve eziyet yap�lamaz; kimse insan haysiyetiyle ba�da�mayan bir cezaya veya muameleye t�bi tutulamaz.

(De�i�ik: 7.5.2004-5170/3 md.) Me�r� m�dafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlar�n�n yerine getirilmesi, bir tutuklu veya h�k�ml�n�n ka�mas�n�n �nlenmesi, bir ayaklanma veya isyan�n bast�r�lmas�, s�k�y�netim veya ola�an�st� hallerde yetkili merciin verdi�i emirlerin uygulanmas� s�ras�nda silah kullan�lmas�na kanunun cevaz verdi�i zorunlu durumlarda meydana gelen �ld�rme fiilleri, birinci f�kra h�km� d��ndad�r.

II. Zorla �al��t�rma yasa��

MADDE 18. � Hi� kimse zorla �al��t�r�lamaz. Angarya yasakt�r.

�ekil ve �artlar� kanunla d�zenlenmek �zere h�k�ml�l�k veya tutukluluk s�releri i�indeki �al��t�rmalar; ola�an�st� hallerde vatanda�lardan istenecek hizmetler; �lke ihtiya�lar�n�n zorunlu k�ld�� alanlarda �ng�r�len vatanda�l�k �devi niteli�indeki beden ve fikir �al��malar�, zorla �al��t�rma say�lmaz.

III. Ki�i h�rriyeti ve g�venli�i

MADDE 19. � Herkes, ki�i h�rriyeti ve g�venli�ine sahiptir.

�ekil ve �artlar� kanunda g�sterilen :

Mahkemelerce verilmi� h�rriyeti k�s�tlay�c� cezalar�n ve g�venlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme karar�n�n veya kanunda �ng�r�len bir y�k�ml�l��n gere�i olarak ilgilinin yakalanmas� veya tutuklanmas�; bir k��n g�zetim alt�nda �slah� veya yetkili merci �n�ne ��kar�lmas� i�in verilen bir karar�n yerine getirilmesi; toplum i�in tehlike te�kil eden bir ak�l hastas�, uyu�turucu maddeveya alkol tutkunu, bir serseri veya hastal�k yayabilecek bir ki�inin bir m�essesede tedavi, e�itim veya �slah� i�in kanunda belirtilen esaslara uygun olarak al�nan tedbirin yerine getirilmesi; usul�ne ayk�r� �ekilde �lkeye girmek isteyen veya giren, ya da hakk�nda s�n�r d�� etme yahut geri verme karar� verilen bir ki�inin yakalanmas� veya tutuklanmas�; halleri d��nda kimse h�rriyetinden yoksun b�rak�lamaz.

Su�lulu�u hakk�nda kuvvetli belirti bulunan ki�iler, ancak ka�malar�n�, delillerin yokedilmesini veya de�i�tirilmesini �nlemek maksad�yla veya bunlar gibi tutuklamay� zorunlu k�lan ve kanunda g�sterilen di�er hallerde h�kim karar�yla tutuklanabilir. H�kim karar� olmadan yakalama, ancak su��st� halinde veya gecikmesinde sak�nca bulunan hallerde yap�labilir; bunun �artlar�n� kanun g�sterir.

Yakalanan veya tutuklanan ki�ilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklar�ndaki iddialar herhalde yaz�l� ve bunun hemen m�mk�n olmamas� halinde s�zl� olarak derhal, toplu su�larda en ge� h�kim huzuruna ��kar�l�ncaya kadar bildirilir.

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/4 md.)Yakalanan veya tutuklanan ki�i, tutulma yerine en yak�n mahkemeye g�nderilmesi i�in gerekli s�re hari� en ge� k�rksekiz saat ve toplu olarak i�lenen su�larda en �ok d�rt g�n i�inde h�kim �n�ne ��kar�l�r. Kimse, bu s�reler ge�tikten sonra h�kim karar� olmaks�z�n h�rriyetinden yoksun b�rak�lamaz. Bu s�reler ola�an�st� hal, s�k�y�netim ve sava� hallerinde uzat�labilir.

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/4 md.)Ki�inin yakaland�� veya tutukland��, yak�nlar�na derhal bildirilir.

Tutuklanan ki�ilerin, makul s�re i�inde yarg�lanmay� ve soru�turma veya kovu�turma s�ras�nda serbest b�rak�lmay� isteme haklar� vard�r. Serbest b�rak�lma ilgilinin yarg�lama s�resince duru�mada haz�r bulunmas�n� veya h�km�n yerine getirilmesini sa�lamak i�in bir g�venceye ba�lanabilir.

Her ne sebeple olursa olsun, h�rriyeti k�s�tlanan ki�i, k�sa s�rede durumu hakk�nda karar verilmesini ve bu k�s�tlaman�n kanuna ayk�r�l�� halinde hemen serbest b�rak�lmas�n� sa�lamak amac�yla yetkili bir yarg� merciine ba�vurma hakk�na sahiptir.

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/4 md.)Bu esaslar d��nda bir i�leme t�bi tutulan ki�ilerin u�rad�klar� zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine g�re, Devlet�e �denir.

IV. �zel hayat�n gizlili�i ve korunmas�

A. �zel hayat�n gizlili�i

Madde 20.� Herkes, �zel hayat�na ve aile hayat�na sayg� g�sterilmesini isteme hakk�na sahiptir. �zel hayat�n ve aile hayat�n�n gizlili�ine dokunulamaz. (M�lga c�mle: 03/10/2001-4709/5 md.)

(De�i�ik: 03/10/2001-4709/5 md.)Mill� g�venlik, kamu d�zeni, su� i�lenmesinin �nlenmesi, genel sa�l�k ve genel ahl�k�n korunmas� veya ba�kalar�n�n hak ve �zg�rl�klerinin korunmas� sebeplerinden biri veya birka��na ba�l� olarak, usul�ne g�re verilmi� h�kim karar� olmad�k�a; yine bu sebeplere ba�l� olarak gecikmesinde sak�nca bulunan hallerde de kanunla yetkili k�l�nm�� merciin yaz�l� emri bulunmad�k�a; kimsenin �st�, �zel k��tlar� ve e�yas� aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin karar� yirmid�rt saat i�inde g�revli h�kimin onay�na sunulur. H�kim, karar�n� el koymadan itibaren k�rksekiz saat i�inde a��klar; aksi halde, el koyma kendili�inden kalkar.

(Ek: 7/5/2010-5982/2 md.) Herkes, kendisiyle ilgili ki�isel verilerin korunmas�n� isteme hakk�na sahiptir. Bu hak; ki�inin kendisiyle ilgili ki�isel veriler hakk�nda bilgilendirilme, bu verilere eri�me, bunlar�n d�zeltilmesini veya silinmesini talep etme ve ama�lar� do�rultusunda kullan�l�p kullan�lmad��n� ��renmeyi de kapsar. Ki�isel veriler, ancak kanunda �ng�r�len hallerde veya ki�inin a��k r�zas�yla i�lenebilir. Ki�isel verilerin korunmas�na ili�kin esas ve usuller kanunla d�zenlenir.

B. Konut dokunulmazl��

MADDE 21. � (De�i�ik: 3.10.2001-4709/6 md.) Kimsenin konutuna dokunulamaz. Mill� g�venlik, kamu d�zeni, su� i�lenmesinin �nlenmesi, genel sa�l�k ve genel ahl�k�n korunmas� veya ba�kalar�n�n hak ve �zg�rl�klerinin korunmas� sebeplerinden biri veya birka��na ba�l� olarak usul�ne g�re verilmi� h�kim karar� olmad�k�a; yine bu sebeplere ba�l� olarak gecikmesinde sak�nca bulunan hallerde de kanunla yetkili k�l�nm�� merciin yaz�l� emri bulunmad�k�a; kimsenin konutuna girilemez, arama yap�lamaz ve buradaki e�yaya el konulamaz. Yetkili merciin karar� yirmid�rt saat i�inde g�revli h�kimin onay�na sunulur. H�kim, karar�n� el koymadan itibaren k�rksekiz saat i�inde a��klar; aksi halde, el koyma kendili�inden kalkar.

C. Haberle�me h�rriyeti

MADDE 22. � (De�i�ik: 3.10.2001-4709/7 md.) Herkes, haberle�me h�rriyetine sahiptir. Haberle�menin gizlili�i esast�r.

Mill� g�venlik, kamu d�zeni, su� i�lenmesinin �nlenmesi, genel sa�l�k ve genel ahl�k�n korunmas� veya ba�kalar�n�n hak ve �zg�rl�klerinin korunmas� sebeplerinden biri veya birka��na ba�l� olarak usul�ne g�re verilmi� h�kim karar� olmad�k�a; yine bu sebeplere ba�l� olarak gecikmesinde sak�nca bulunan hallerde de kanunla yetkili k�l�nm�� merciin yaz�l� emri bulunmad�k�a; haberle�me engellenemez ve gizlili�ine dokunulamaz. Yetkili merciin karar� yirmid�rt saat i�inde g�revli h�kimin onay�na sunulur. H�kim, karar�n� k�rksekiz saat i�inde a��klar; aksi halde, karar kendili�inden kalkar.

�stisnalar�n uygulanaca�� kamu kurum ve kurulu�lar� kanunda belirtilir.

V. Yerle�me ve seyahat h�rriyeti

MADDE 23. � Herkes, yerle�me ve seyahat h�rriyetine sahiptir.

Yerle�me h�rriyeti, su� i�lenmesini �nlemek, sosyal ve ekonomik geli�meyi sa�lamak, sa�l�kl� ve d�zenli kentle�meyi ger�ekle�tirmek ve kamu mallar�n� korumak;

Seyahat h�rriyeti, su� soru�turma ve kovu�turmas� sebebiyle ve su� i�lenmesini �nlemek;

Ama�lar�yla kanunla s�n�rlanabilir.

(De�i�ik: 7/5/2010-5982/3 md.) Vatanda��n yurt d��na ��kma h�rriyeti, ancak su� soru�turmas� veya kovu�turmas� sebebiyle h�kim karar�na ba�l� olarak s�n�rlanabilir.

Vatanda� s�n�r d�� edilemez ve yurda girme hakk�ndan yoksun b�rak�lamaz.

VI. Din ve vicdan h�rriyeti

MADDE 24. � Herkes, vicdan, din� inan� ve kanaat h�rriyetine sahiptir.

14 �nc� maddeh�k�mlerine ayk�r� olmamak �art�yla ibadet, din� �yin ve t�renler serbesttir.

Kimse, ibadete, din� �yin ve t�renlere kat�lmaya, din� inan� ve kanaatlerini a��klamaya zorlanamaz; din� inan� ve kanaatlerinden dolay� k�nanamaz ve su�lanamaz.

Din ve ahl�k e�itim ve ��retimi Devletin g�zetim ve denetimi alt�nda yap�l�r. Din k�lt�r� ve ahl�k ��retimi ilk ve orta-��retim kurumlar�nda okutulan zorunlu dersler aras�nda yer al�r. Bunun d��ndaki din e�itim ve ��retimi ancak, ki�ilerin kendi iste�ine, k��klerin de kanun� temsilcisinin talebine ba�l�d�r.

Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyas� veya hukuk� temel d�zenini k�smen de olsa, din kurallar�na dayand�rma veya siyas� veya ki�isel ��kar yahut n�fuz sa�lama amac�yla her ne suretle olursa olsun, dini veya din duygular�n� yahut dince kutsal say�lan �eyleri istismar edemez ve k�t�ye kullanamaz.

VII. D��nce ve kanaat h�rriyeti

MADDE 25. � Herkes, d��nce ve kanaat h�rriyetine sahiptir.

Her ne sebep ve ama�la olursa olsun kimse, d��nce ve kanaatlerini a��klamaya zorlanamaz; d��nce ve kanaatleri sebebiyle k�nanamaz ve su�lanamaz.

VIII. D��nceyi a��klama ve yayma h�rriyeti

MADDE 26. � Herkes, d��nce ve kanaatlerini s�z, yaz�, resim veya ba�ka yollarla tek ba��na veya toplu olarak a��klama ve yayma hakk�na sahiptir. Bu h�rriyet resm� makamlar�n m�dahalesi olmaks�z�n haber veya fikir almak ya da vermek serbestli�ini de kapsar. Bu f�kra h�km�, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yap�lan yay�mlar�n izin sistemine ba�lanmas�na engel de�ildir.

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/9 md.)Bu h�rriyetlerin kullan�lmas�, mill� g�venlik, kamu d�zeni, kamu g�venli�i, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin �lkesi ve milleti ile b�l�nmez b�t�nl��n�n korunmas�, su�lar�n �nlenmesi, su�lular�n cezaland�r�lmas�, Devlet s�rr� olarak usul�nce belirtilmi� bilgilerin a��klanmamas�, ba�kalar�n�n ��hret veya haklar�n�n, �zel ve aile hayatlar�n�n yahut kanunun �ng�rd�� meslek s�rlar�n�n korunmas� veya yarg�lama g�revinin gere�ine uygun olarak yerine getirilmesi ama�lar�yla s�n�rlanabilir.

(��nc� f�kra m�lga: 3.10.2001-4709/9 md.)

Haber ve d��nceleri yayma ara�lar�n�n kullan�lmas�na ili�kin d�zenleyici h�k�mler, bunlar�n yay�m�n� engellememek kayd�yla, d��nceyi a��klama ve yayma h�rriyetinin s�n�rlanmas� say�lmaz.

(Ek: 3.10.2001-4709/9 md.)D��nceyi a��klama ve yayma h�rriyetinin kullan�lmas�nda uygulanacak �ekil, �art ve usuller kanunla d�zenlenir.

IX. Bilim ve sanat h�rriyeti

MADDE 27. � Herkes, bilim ve sanat� serbest�e ��renme ve ��retme, a��klama, yayma ve bu alanlarda her t�rl� ara�t�rma hakk�na sahiptir.

Yayma hakk�, Anayasan�n 1 inci, 2 nci ve 3 �nc� maddeleri h�k�mlerinin de�i�tirilmesini sa�lamak amac�yla kullan�lamaz.

Bu maddeh�km� yabanc� yay�nlar�n �lkeye girmesi ve da��t�m�n�n kanunla d�zenlenmesine engel de�ildir.

X. Bas�n ve yay�mla ilgili h�k�mler

A. Bas�n h�rriyeti

MADDE 28. � Bas�n h�rd�r, sans�r edilemez. Bas�mevi kurmak izin alma ve mal� teminat yat�rma �art�na ba�lanamaz.

(�kinci f�kra m�lga: 3.10.2001-4709/10 md.)

Devlet, bas�n ve haber alma h�rriyetlerini sa�layacak tedbirleri al�r.

Bas�n h�rriyetinin s�n�rlanmas�nda, Anayasan�n 26 ve 27 nci maddeleri h�k�mleri uygulan�r.

Devletin i� ve d�� g�venli�ini, �lkesi ve milletiyle b�l�nmez b�t�nl��n� tehdit eden veya su� i�lemeye ya da ayaklanma veya isyana te�vik eder nitelikte olan veya Devlete ait gizli bilgilere ili�kin bulunan her t�rl� haber veya yaz�y�, yazanlar veya bast�ranlar veya ayn� ama�la, basanlar, ba�kas�na verenler, bu su�lara ait kanun h�k�mleri uyar�nca sorumlu olurlar. Tedbir yolu ile da��t�m h�kim karar�yla; gecikmesinde sak�nca bulunan hallerde de kanunun a��k�a yetkili k�ld�� merciin emriyle �nlenebilir. Da��t�m� �nleyen yetkili merci, bu karar�n� en ge� yirmid�rt saat i�inde yetkili h�kime bildirir. Yetkili h�kim bu karar� en ge� k�rksekiz saat i�inde onaylamazsa, da��t�m� �nleme karar� h�k�ms�z say�l�r.

Yarg�lama g�revinin amac�na uygun olarak yerine getirilmesi i�in, kanunla belirtilecek s�n�rlar i�inde, h�kim taraf�ndan verilen kararlar sakl� kalmak �zere, olaylar hakk�nda yay�m yasa�� konamaz.

S�reli veya s�resiz yay�nlar, kanunun g�sterdi�i su�lar�n soru�turma veya kovu�turmas�na ge�ilmi� olmas� hallerinde h�kim karar�yla; Devletin �lkesi ve milletiyle b�l�nmez b�t�nl��n�n, mill� g�venli�in, kamu d�zeninin, genel ahl�k�n korunmas� ve su�lar�n �nlenmesi bak�m�ndan gecikmesinde sak�nca bulunan hallerde de kanunun a��k�a yetkili k�ld�� merciin emriyle toplat�labilir. Toplatma karar� veren yetkili merci, bu karar�n� en ge� yirmid�rt saat i�inde yetkili h�kime bildirir; h�kim bu karar� en ge� k�rksekiz saat i�inde onaylamazsa, toplatma karar� h�k�ms�z say�l�r.

S�reli veya s�resiz yay�nlar�n su� soru�turma veya kovu�turmas� sebebiyle zapt ve m�saderesinde genel h�k�mler uygulan�r.

T�rkiye�de yay�mlanan s�reli yay�nlar, Devletin �lkesi ve milletiyle b�l�nmez b�t�nl��ne, Cumhuriyetin temel ilkelerine, mill� g�venli�e ve genel ahl�ka ayk�r� yay�mlardan mahk�m olma halinde, mahkeme karar�yla ge�ici olarak kapat�labilir. Kapat�lan s�reli yay�n�n a��k�a devam� niteli�ini ta��yan her t�rl� yay�n yasakt�r; bunlar h�kim karar�yla toplat�l�r.

B. S�reli ve s�resiz yay�n hakk�

MADDE 29. � S�reli veya s�resiz yay�n �nceden izin alma ve mal� teminat yat�rma �art�na ba�lanamaz.

S�reli yay�n ��karabilmek i�in kanunun g�sterdi�i bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna ayk�r�l��n�n tespiti halinde yetkili merci, yay�n�n durdurulmas� i�in mahkemeye ba�vurur.

S�reli yay�nlar�n ��kar�lmas�, yay�m �artlar�, mal� kaynaklar� ve gazetecilik mesle�i ile ilgili esaslar kanunla d�zenlenir. Kanun, haber, d��nce ve kanaatlerin serbest�e yay�mlanmas�n� engelleyici veya zorla�t�r�c� siyasal, ekonomik, mal� ve teknik �artlar koyamaz.

S�reli yay�nlar, Devletin ve di�er kamu t�zelki�ilerinin veya bunlara ba�l� kurumlar�n ara� ve imk�nlar�ndan e�itlik esas�na g�re yararlan�r.

C. Bas�n ara�lar�n�n korunmas�

MADDE 30. � (De�i�ik: 7.5.2004-5170/4 md.)Kanuna uygun �ekilde bas�n i�letmesi olarak kurulan bas�mevi ve eklentileri ile bas�n ara�lar�, su� aleti oldu�u gerek�esiyle zapt ve m�sadere edilemez veya i�letilmekten al�konulamaz.

D. Kamu t�zelki�ilerinin elindeki bas�n d�� kitle haberle�me ara�lar�ndan yararlanma hakk�

MADDE 31. � Ki�iler ve siyas� partiler, kamu t�zelki�ilerinin elindeki bas�n d�� kitle haberle�me ve yay�m ara�lar�ndan yararlanma hakk�na sahiptir. Bu yararlanman�n �artlar� ve usulleri kanunla d�zenlenir.

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/11 md.)Kanun, mill� g�venlik, kamu d�zeni, genel ahl�k ve sa�l��n korunmas� sebepleri d��nda, halk�n bu ara�larla haber almas�n�, d��nce ve kanaatlere ula�mas�n� ve kamuoyunun serbest�e olu�mas�n� engelleyici kay�tlar koyamaz.

E. D�zeltme ve cevap hakk�

MADDE 32. � D�zeltme ve cevap hakk�, ancak ki�ilerin haysiyet ve �ereflerine dokunulmas� veya kendileriyle ilgili ger�e�e ayk�r� yay�nlar yap�lmas� hallerinde tan�n�r ve kanunla d�zenlenir.

D�zeltme ve cevap yay�mlanmazsa, yay�mlanmas�n�n gerekip gerekmedi�ine h�kim taraf�ndan ilgilinin m�racaat tarihinden itibaren en ge� yedi g�n i�erisinde karar verilir.

XI. Toplant� hak ve h�rriyetleri

A. Dernek kurma h�rriyeti

MADDE 33. �(De�i�ik: 23.7.1995-4121/2 md.; 3.10.2001-4709/12 md.) Herkes, �nceden izin almaks�z�n dernek kurma ve bunlara �ye olma ya da �yelikten ��kma h�rriyetine sahiptir.

Hi� kimse bir derne�e �ye olmaya ve dernekte �ye kalmaya zorlanamaz.

Dernek kurma h�rriyeti ancak, mill� g�venlik, kamu d�zeni, su� i�lenmesinin �nlenmesi, genel sa�l�k ve genel ahl�k ile ba�kalar�n�n h�rriyetlerinin korunmas� sebepleriyle ve kanunla s�n�rlanabilir.

Dernek kurma h�rriyetinin kullan�lmas�nda uygulanacak �ekil, �art ve usuller kanunda g�sterilir.

Dernekler, kanunun �ng�rd�� hallerde h�kim karar�yla kapat�labilir veya faaliyetten al�konulabilir. Ancak, mill� g�venli�in, kamu d�zeninin, su� i�lenmesini veya su�un devam�n� �nlemenin yahut yakalaman�n gerektirdi�i hallerde gecikmede sak�nca varsa, kanunla bir merci, derne�i faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin karar�, yirmid�rt saat i�inde g�revli h�kimin onay�na sunulur. H�kim, karar�n� k�rksekiz saat i�inde a��klar; aksi halde, bu idar� karar kendili�inden y�r�rl�kten kalkar.

Birinci f�kra h�km�, Silahl� Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplar�na ve g�revlerinin gerektirdi�i �l��de Devlet memurlar�na kanunla s�n�rlamalar getirilmesine engel de�ildir.

Bu madde h�k�mleri vak�flarla ilgili olarak da uygulan�r.

B. Toplant� ve g�steri y�r�y�� d�zenleme hakk�

MADDE 34. � (De�i�ik: 3.10.2001-4709/13 md.) Herkes, �nceden izin almadan, silahs�z ve sald�r�s�z toplant� ve g�steri y�r�y�� d�zenleme hakk�na sahiptir.

Toplant� ve g�steri y�r�y�� hakk� ancak, mill� g�venlik, kamu d�zeni, su� i�lenmesinin �nlenmesi, genel sa�l��n ve genel ahl�k�n veya ba�kalar�n�n hak ve �zg�rl�klerinin korunmas� amac�yla ve kanunla s�n�rlanabilir.

Toplant� ve g�steri y�r�y�� d�zenleme hakk�n�n kullan�lmas�nda uygulanacak �ekil, �art ve usuller kanunda g�sterilir.

XII. M�lkiyet hakk�

MADDE 35. � Herkes, m�lkiyet ve miras haklar�na sahiptir.

Bu haklar, ancak kamu yarar� amac�yla, kanunla s�n�rlanabilir.

M�lkiyet hakk�n�n kullan�lmas� toplum yarar�na ayk�r� olamaz.

XIII. Haklar�n korunmas� ile ilgili h�k�mler

A. Hak arama h�rriyeti

MADDE 36. � (De�i�ik: 3.10.2001-4709/14 md.) Herkes, me�r� vas�ta ve yollardan faydalanmak suretiyle yarg� mercileri �n�nde davac� veya daval� olarak iddia ve savunma ile adil yarg�lanma hakk�na sahiptir.

Hi�bir mahkeme, g�rev ve yetkisi i�indeki davaya bakmaktan ka��namaz.

B. Kanun� h�kim g�vencesi

MADDE 37. � Hi� kimse kanunen t�bi oldu�u mahkemeden ba�ka bir merci �n�ne ��kar�lamaz.

Bir kimseyi kanunen t�bi oldu�u mahkemeden ba�ka bir merci �n�ne ��karma sonucunu do�uran yarg� yetkisine sahip ola�an�st� merciler kurulamaz.

C. Su� ve cezalara ili�kin esaslar

MADDE 38. � Kimse, i�lendi�i zaman y�r�rl�kte bulunan kanunun su� saymad�� bir fiilden dolay� cezaland�r�lamaz; kimseye su�u i�ledi�i zaman kanunda o su� i�in konulmu� olan cezadan daha a��r bir ceza verilemez.

Su� ve ceza zamana��m� ile ceza mahk�miyetinin sonu�lar� konusunda da yukar�daki f�kra uygulan�r.

Ceza ve ceza yerine ge�en g�venlik tedbirleri ancak kanunla konulur.

Su�lulu�u h�kmen sabit oluncaya kadar, kimse su�lu say�lamaz.

Hi� kimse kendisini ve kanunda g�sterilen yak�nlar�n� su�layan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil g�stermeye zorlanamaz.

(Ek: 3.10.2001-4709/15 md.) Kanuna ayk�r� olarak elde edilmi� bulgular, delil olarak kabul edilemez.

Ceza sorumlulu�u �ahs�dir.

(Ek: 3.10.2001-4709/15 md.)Hi� kimse, yaln�zca s�zle�meden do�an bir y�k�ml�l�� yerine getirememesinden dolay� �zg�rl��nden al�konulamaz.

(M�lga: 7.5.2004-5170/5 md.)

(De�i�ik: 7.5.2004-5170/5 md.)�l�m cezas� ve genel m�sadere cezas� verilemez.

�dare, ki�i h�rriyetinin k�s�tlanmas� sonucunu do�uran bir m�eyyide uygulayamaz. Silahl� Kuvvetlerin i� d�zeni bak�m�ndan bu h�kme kanunla istisnalar getirilebilir.

(De�i�ik: 7.5.2004-5170/5 md.)Uluslararas� Ceza Divan�na taraf olman�n gerektirdi�i y�k�ml�l�kler hari� olmak �zere vatanda�, su� sebebiyle yabanc� bir �lkeye verilemez.

XIV. �spat hakk�

MADDE 39. � Kamu g�rev ve hizmetinde bulunanlara kar��, bu g�rev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yap�lan isnatlardan dolay� a��lan hakaret davalar�nda, san�k, isnad�n do�rulu�unu ispat hakk�na sahiptir. Bunun d��ndaki hallerde ispat isteminin kabul�, ancak isnat olunan fiilin do�ru olup olmad��n�n anla��lmas�nda kamu yarar� bulunmas�na veya �ik�yet�inin ispata raz� olmas�na ba�l�d�r.

XV. Temel hak ve h�rriyetlerin korunmas�

MADDE 40. � Anayasa ile tan�nm�� hak ve h�rriyetleri ihl�l edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden ba�vurma imk�n�n�n sa�lanmas�n� isteme hakk�na sahiptir.

(Ek: 3.10.2001-4709/16 md.)Devlet, i�lemlerinde, ilgili ki�ilerin hangi kanun yollar� ve mercilere ba�vuraca��n� ve s�relerini belirtmek zorundad�r.

Ki�inin, resm� g�revliler taraf�ndan v�ki haks�z i�lemler sonucu u�rad�� zarar da, kanuna g�re, Devlet�e tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili g�revliye r�cu hakk� sakl�d�r.

��NC� B�L�M

Sosyal ve Ekonomik Haklar ve �devler

I. Ailenin korunmas� ve �ocuk haklar� [1]

Madde 41.� (Ek: 03.10.2001-4709/17 md.)Aile, T�rk toplumunun temelidir ve e�ler aras�nda e�itli�e dayan�r.

Devlet, ailenin huzur ve refah� ile �zellikle anan�n ve �ocuklar�n korunmas� ve aile planlamas�n�n ��retimi ile uygulanmas�n� sa�lamak i�in gerekli tedbirleri al�r, te�kil�t� kurar.

(Ek: 7/5/2010-5982/4 md.)Her �ocuk, korunma ve bak�mdan yararlanma, y�ksek yarar�na a��k�a ayk�r� olmad�k�a, ana ve babas�yla ki�isel ve do�rudan ili�ki kurma ve s�rd�rme hakk�na sahiptir.

Devlet, her t�rl� istismara ve �iddete kar�� ocuklar� koruyucu tedbirleri al�r.

II. E�itim ve ��renim hakk� ve �devi

MADDE 42. � Kimse, e�itim ve ��renim hakk�ndan yoksun b�rak�lamaz.

��renim hakk�n�n kapsam� kanunla tespit edilir ve d�zenlenir.

E�itim ve ��retim, Atat�rk ilkeleri ve ink�l�plar� do�rultusunda, �a�da� bilim ve e�itim esaslar�na g�re, Devletin g�zetim ve denetimi alt�nda yap�l�r. Bu esaslara ayk�r� e�itim ve ��retim yerleri a��lamaz.

E�itim ve ��retim h�rriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kald�rmaz.

�lk��retim, k�z ve erkek b�t�n vatanda�lar i�in zorunludur ve Devlet okullar�nda paras�zd�r.

�zel ilk ve orta dereceli okullar�n ba�l� oldu�u esaslar, Devlet okullar� ile eri�ilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla d�zenlenir.

Devlet, madd� imk�nlardan yoksun ba�ar�l� ��rencilerin, ��renimlerini s�rd�rebilmeleri amac� ile burslar ve ba�ka yollarla gerekli yard�mlar� yapar. Devlet, durumlar� sebebiyle �zel e�itime ihtiyac� olanlar� topluma yararl� k�lacak tedbirleri al�r.

E�itim ve ��retim kurumlar�nda sadece e�itim, ��retim, ara�t�rma ve inceleme ile ilgili faaliyetler y�r�t�l�r. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez.

T�rk�eden ba�ka hi�bir dil, e�itim ve ��retim kurumlar�nda T�rk vatanda�lar�na ana dilleri olarak okutulamaz ve ��retilemez. E�itim ve ��retim kurumlar�nda okutulacak yabanc� diller ile yabanc� dille e�itim ve ��retim yapan okullar�n t�bi olaca�� esaslar kanunla d�zenlenir. Milletleraras� andla�ma h�k�mleri sakl�d�r.

III. Kamu yarar�

A. K�y�lardan yararlanma

MADDE 43. � K�y�lar, Devletin h�k�m ve tasarrufu alt�ndad�r.

Deniz, g�l ve akarsu k�y�lar�yla, deniz ve g�llerin k�y�lar�n� �evreleyen sahil �eritlerinden yararlanmada �ncelikle kamu yarar� g�zetilir.

K�y�larla sahil �eritlerinin, kullan�l�� ama�lar�na g�re derinli�i ve ki�ilerin bu yerlerden yararlanma imk�n ve �artlar� kanunla d�zenlenir.

B. Toprak m�lkiyeti

MADDE 44. � Devlet, topra��n verimli olarak i�letilmesini korumak ve geli�tirmek, erozyonla kaybedilmesini �nlemek ve topraks�z olan veya yeter topra�� bulunmayan �ift�ilikle u�ra�an k�yl�ye toprak sa�lamak amac�yla gerekli tedbirleri al�r. Kanun, bu ama�la, de�i�ik tar�m b�lgeleri ve �e�itlerine g�re topra��n geni�li�ini tespit edebilir. Topraks�z olan veya yeter topra�� bulunmayan �ift�iye toprak sa�lanmas�, �retimin d��r�lmesi, ormanlar�n k��lmesi ve di�er toprak ve yeralt� servetlerinin azalmas� sonucunu do�uramaz.

Bu ama�la da��t�lan topraklar b�l�nemez, miras h�k�mleri d��nda ba�kalar�na devredilemez ve ancak da��t�lan �ift�ilerle miras��lar� taraf�ndan i�letilebilir. Bu �artlar�n kayb� halinde, da��t�lan topra��n Devlet�e geri al�nmas�na ili�kin esaslar kanunla d�zenlenir.

C. Tar�m, hayvanc�l�k ve bu �retim dallar�nda �al��anlar�n korunmas�

MADDE 45. � Devlet, tar�m arazileri ile �ay�r ve meralar�n ama� d�� kullan�lmas�n� ve tahribini �nlemek, tar�msal �retim planlamas� ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal �retimi art�rmak maksad�yla, tar�m ve hayvanc�l�kla u�ra�anlar�n i�letme ara� ve gere�lerinin ve di�er girdilerinin sa�lanmas�n� kolayla�t�r�r.

Devlet, bitkisel ve hayvansal �r�nlerin de�erlendirilmesi ve ger�ek de�erlerinin �reticinin eline ge�mesi i�in gereken tedbirleri al�r.

D. Kamula�t�rma

MADDE 46. � (De�i�ik: 3.10.2001-4709/18 md.) Devlet ve kamu t�zelki�ileri; kamu yarar�n�n gerektirdi�i hallerde, ger�ek kar��l�klar�n� pe�in �demek �art�yla, �zel m�lkiyette bulunan ta��nmaz mallar�n tamam�n� veya bir k�sm�n�, kanunla g�sterilen esas ve usullere g�re, kamula�t�rmaya ve bunlar �zerinde idar� irtifaklar kurmaya yetkilidir.

Kamula�t�rma bedeli ile kesin h�kme ba�lanan art�r�m bedeli nakden ve pe�in olarak �denir. Ancak, tar�m reformunun uygulanmas�, b�y�k enerji ve sulama projeleri ile isk�n projelerinin ger�ekle�tirilmesi, yeni ormanlar�n yeti�tirilmesi, k�y�lar�n korunmas� ve turizm amac�yla kamula�t�r�lan topraklar�n bedellerinin �denme �ekli kanunla g�sterilir. Kanunun taksitle �demeyi �ng�rebilece�i bu hallerde, taksitlendirme s�resi be� y�l� a�amaz; bu takdirde taksitler e�it olarak �denir.

Kamula�t�r�lan topraktan, o topra�� do�rudan do�ruya i�leten k��k �ift�iye ait olanlar�n�n bedeli, her halde pe�in �denir.

�kinci f�krada �ng�r�len taksitlendirmelerde ve herhangi bir sebeple �denmemi� kamula�t�rma bedellerinde kamu alacaklar� i�in �ng�r�len en y�ksek faiz uygulan�r.

E. Devletle�tirme ve �zelle�tirme

MADDE 47. � Kamu hizmeti niteli�i ta��yan �zel te�ebb�sler, kamu yarar�n�n zorunlu k�ld�� hallerde devletle�tirilebilir.

Devletle�tirme ger�ek kar��l�� zerinden yap�l�r. Ger�ek kar��l��n hesaplanma tarz� ve usulleri kanunla d�zenlenir.

(Ek: 13.8.1999-4446/1 md.)Devletin, kamu iktisad� te�ebb�slerinin ve di�er kamu t�zelki�ilerinin m�lkiyetinde bulunan i�letme ve varl�klar�n �zelle�tirilmesine ili�kin esas ve usuller kanunla g�sterilir.

(Ek: 13.8.1999-4446/1 md.)Devlet, kamu iktisad� te�ebb�sleri ve di�er kamu t�zelki�ileri taraf�ndan y�r�t�len yat�r�m ve hizmetlerden hangilerinin �zel hukuk s�zle�meleri ile ger�ek veya t�zelki�ilere yapt�r�labilece�i veya devredilebilece�i kanunla belirlenir.

IV. �al��ma ve s�zle�me h�rriyeti

MADDE 48. � Herkes, diledi�i alanda �al��ma ve s�zle�me h�rriyetlerine sahiptir. �zel te�ebb�sler kurmak serbesttir.

Devlet, �zel te�ebb�slerin mill� ekonominin gereklerine ve sosyal ama�lara uygun y�r�mesini, g�venlik ve kararl�l�k i�inde �al��mas�n� sa�layacak tedbirleri al�r.

V. �al��ma ile ilgili h�k�mler

A. �al��ma hakk� ve �devi

MADDE 49. � �al��ma, herkesin hakk� ve �devidir.

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/19 md.)Devlet, �al��anlar�n hayat seviyesini y�kseltmek, �al��ma hayat�n� geli�tirmek i�in �al��anlar� ve i�sizleri korumak, �al��may� desteklemek, i�sizli�i �nlemeye elveri�li ekonomik bir ortam yaratmak ve �al��ma bar��n� sa�lamak i�in gerekli tedbirleri al�r.

(��nc� f�kra m�lga: 3.10.2001-4709/19 md.)

B. �al��ma �artlar� ve dinlenme hakk�

MADDE 50. � Kimse, ya��na, cinsiyetine ve g�c�ne uymayan i�lerde �al��t�r�lamaz.

K��kler ve kad�nlar ile beden� ve ruh� yetersizli�i olanlar �al��ma �artlar� bak�m�ndan �zel olarak korunurlar.

Dinlenmek, �al��anlar�n hakk�d�r.

�cretli hafta ve bayram tatili ile �cretli y�ll�k izin haklar� ve �artlar� kanunla d�zenlenir.

C. Sendika kurma hakk�

Madde 51.� (De�i�ik: 03.10.2001-4709/20 md.)�al��anlar ve i�verenler, �yelerinin �al��ma ili�kilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geli�tirmek i�in �nceden izin almaks�z�n sendikalar ve �st kurulu�lar kurma, bunlara serbest�e �ye olma ve �yelikten serbest�e �ekilme haklar�na sahiptir. Hi� kimse bir sendikaya �ye olmaya ya da �yelikten ayr�lmaya zorlanamaz.

Sendika kurma hakk� ancak, mill� g�venlik, kamu d�zeni, su� i�lenmesinin �nlenmesi, genel sa�l�k ve genel ahl�k ile ba�kalar�n�n hak ve �zg�rl�klerinin korunmas� sebepleriyle ve kanunla s�n�rlanabilir.

Sendika kurma hakk�n�n kullan�lmas�nda uygulanacak �ekil, �art ve usuller kanunda g�sterilir.

(D�rd�nc� f�kra m�lga: 7/5/2010-5982/5 md.)

��i niteli�i ta��mayan kamu g�revlilerinin bu alandaki haklar�n�n kapsam, istisna ve s�n�rlar� g�rd�kleri hizmetin niteli�ine uygun olarak kanunla d�zenlenir.

Sendika ve �st kurulu�lar�n�n t�z�kleri, y�netim ve i�leyi�leri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslar�na ayk�r� olamaz.

D. Sendikal faaliyet

MADDE 52. � (M�lga: 23.7.1995-4121/3 md.)

VI. Toplu i� s�zle�mesi, grev hakk� ve lokavt

A. Toplu i� s�zle�mesi ve toplu s�zle�me hakk� ^{^[2]}

MADDE 53. � ��iler ve i�verenler, kar��l�kl� olarak ekonomik ve sosyal durumlar�n� ve �al��ma �artlar�n� d�zenlemek amac�yla toplu i� s�zle�mesi yapma hakk�na sahiptirler.

Toplu i� s�zle�mesinin nas�l yap�laca�� kanunla d�zenlenir.

(Ek: 7/5/2010-5982/6 md.)Memurlar ve di�er kamu g�revlileri, toplu s�zle�me yapma hakk�na sahiptirler.

Toplu s�zle�me yap�lmas� s�ras�nda uyu�mazl�k ��kmas� halinde taraflar Kamu G�revlileri Hakem Kuruluna ba�vurabilir. Kamu G�revlileri Hakem Kurulu kararlar� kesindir ve toplu s�zle�me h�km�ndedir.

Toplu s�zle�me hakk�n�n kapsam�, istisnalar�, toplu s�zle�meden yararlanacaklar, toplu s�zle�menin yap�lma �ekli, usul� ve y�r�rl��, toplu s�zle�me h�k�mlerinin emeklilere yans�t�lmas�, Kamu G�revlileri Hakem Kurulunun te�kili, �al��ma usul ve esaslar� ile di�er hususlar kanunla d�zenlenir.

B. Grev hakk� ve lokavt

MADDE 54. � Toplu i� s�zle�mesinin yap�lmas� s�ras�nda, uyu�mazl�k ��kmas� halinde i��iler grev hakk�na sahiptirler. Bu hakk�n kullan�lmas�n�n ve i�verenin lokavta ba�vurmas�n�n usul ve �artlar� ile kapsam ve istisnalar� kanunla d�zenlenir.

Grev hakk� ve lokavt iyi niyet kurallar�na ayk�r� tarzda, toplum zarar�na ve mill� serveti tahrip edecek �ekilde kullan�lamaz.

(��nc� f�kra m�lga: 7/5/2010-5982/7 md.)

Grev ve lokavt�n yasaklanabilece�i veya ertelenebilece�i haller ve i�yerleri kanunla d�zenlenir.

Grev ve lokavt�n yasakland�� hallerde veya ertelendi�i durumlarda ertelemenin sonunda, uyu�mazl�k Y�ksek Hakem Kurulunca ��z�l�r. Uyu�mazl��n her safhas�nda taraflar da anla�arak Y�ksek Hakem Kuruluna ba�vurabilir. Y�ksek Hakem Kurulunun kararlar� kesindir ve toplu i� s�zle�mesi h�km�ndedir.

Y�ksek Hakem Kurulunun kurulu� ve g�revleri kanunla d�zenlenir.

(Yedinci f�kra m�lga: 7/5/2010-5982/7 md.)

Greve kat�lmayanlar�n i�yerinde �al��malar�, greve kat�lanlar taraf�ndan hi� bir �ekilde engellenemez.

VII. �crette adalet sa�lanmas�

MADDE 55. � �cret eme�in kar��l��d�r.

Devlet, �al��anlar�n yapt�klar� i�e uygun adaletli bir �cret elde etmeleri ve di�er sosyal yard�mlardan yararlanmalar� i�in gerekli tedbirleri al�r.

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/21 md.)Asgar� �cretin tespitinde �al��anlar�n ge�im �artlar� ile �lkenin ekonomik durumu da g�z�n�nde bulundurulur.

VIII. Sa�l�k, �evre ve konut

A. Sa�l�k hizmetleri ve �evrenin korunmas�

MADDE 56. � Herkes, sa�l�kl� ve dengeli bir �evrede ya�ama hakk�na sahiptir.

�evreyi geli�tirmek, �evre sa�l��n� korumak ve �evre kirlenmesini �nlemek Devletin ve vatanda�lar�n �devidir.

Devlet, herkesin hayat�n�, beden ve ruh sa�l�� i�inde s�rd�rmesini sa�lamak; insan ve maddeg�c�nde tasarruf ve verimi art�rarak, i�birli�ini ger�ekle�tirmek amac�yla sa�l�k kurulu�lar�n� tek elden planlay�p hizmet vermesini d�zenler.

Devlet, bu g�revini kamu ve �zel kesimlerdeki sa�l�k ve sosyal kurumlar�ndan yararlanarak, onlar� denetleyerek yerine getirir.

Sa�l�k hizmetlerinin yayg�n bir �ekilde yerine getirilmesi i�in kanunla genel sa�l�k sigortas� kurulabilir.

B. Konut hakk�

MADDE 57. � Devlet, �ehirlerin �zelliklerini ve �evre �artlar�n� g�zeten bir planlama �er�evesinde, konut ihtiyac�n� kar��layacak tedbirleri al�r, ayr�ca toplu konut te�ebb�slerini destekler.

IX. Gen�lik ve spor

A. Gen�li�in korunmas�

MADDE 58. � Devlet, istikl�l ve Cumhuriyetimizin emanet edildi�i gen�lerin m�sbet ilmin ��nda, Atat�rk ilke ve ink�l�plar� do�rultusunda ve Devletin �lkesi ve milletiyle b�l�nmez b�t�nl��n� ortadan kald�rmay� ama� edinen g�r��lere kar�� yeti�me ve geli�melerini sa�lay�c� tedbirleri al�r.

Devlet, gen�leri alkol d��k�nl��nden, uyu�turucu maddelerden, su�luluk, kumar ve benzeri k�t� al��kanl�klardan ve cehaletten korumak i�in gerekli tedbirleri al�r.

B. Sporun geli�tirilmesi

MADDE 59. � Devlet, her ya�taki T�rk vatanda�lar�n�n beden ve ruh sa�l��n� geli�tirecek tedbirleri al�r, sporun kitlelere yay�lmas�n� te�vik eder.

Devlet ba�ar�l� sporcuyu korur.

X. Sosyal g�venlik haklar�

A. Sosyal g�venlik hakk�

MADDE 60. � Herkes, sosyal g�venlik hakk�na sahiptir.

Devlet, bu g�venli�i sa�layacak gerekli tedbirleri al�r ve te�kilat� kurar.

B. Sosyal g�venlik bak�m�ndan �zel olarak korunmas� gerekenler

MADDE 61. � Devlet, harp ve vazife �ehitlerinin dul ve yetimleriyle, mal�l ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yara��r bir hayat seviyesi sa�lar.

Devlet, sakatlar�n korunmalar�n� ve toplum hayat�na intibaklar�n� sa�lay�c� tedbirleri al�r.

Ya�l�lar, Devlet�e korunur. Ya�l�lara Devlet yard�m� ve sa�lanacak di�er haklar ve kolayl�klar kanunla d�zenlenir.

Devlet, korunmaya muhta� �ocuklar�n topluma kazand�r�lmas� i�in her t�rl� tedbiri al�r.

Bu ama�larla gerekli te�kilat ve tesisleri kurar veya kurdurur.

C. Yabanc� �lkelerde �al��an T�rk vatanda�lar�

MADDE 62. � Devlet, yabanc� �lkelerde �al��an T�rk vatanda�lar�n�n aile birli�inin, �ocuklar�n�n e�itiminin, k�lt�rel ihtiya�lar�n�n ve sosyal g�venliklerinin sa�lanmas�, anavatanla ba�lar�n�n korunmas� ve yurda d�n��lerinde yard�mc� olunmas� i�in gereken tedbirleri al�r.

XI. Tarih, k�lt�r ve tabiat varl�klar�n�n korunmas�

MADDE 63. � Devlet, tarih, k�lt�r ve tabiat varl�klar�n�n ve de�erlerinin korunmas�n� sa�lar, bu ama�la destekleyici ve te�vik edici tedbirleri al�r.

Bu varl�klar ve de�erlerden �zel m�lkiyet konusu olanlara getirilecek s�n�rlamalar ve bu nedenle hak sahiplerine yap�lacak yard�mlar ve tan�nacak muafiyetler kanunla d�zenlenir.

XII. Sanat�n ve sanat��n�n korunmas�

MADDE 64. � Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanat��y� korur. Sanat eserlerinin ve sanat��n�n korunmas�, de�erlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yay�lmas� i�in gereken tedbirleri al�r.

XIII. Devletin iktisad� ve sosyal �devlerinin s�n�rlar�(*)

MADDE 65. � (De�i�ik: 3.10.2001-4709/22 md.) Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen g�revlerini, bu g�revlerin ama�lar�na uygun �ncelikleri g�zeterek mal� kaynaklar�n�n yeterlili�i �l��s�nde yerine getirir.

D�RD�NC� B�L�M

Siyas� Haklar ve �devler

I. T�rk vatanda�l��

MADDE 66. � T�rk Devletine vatanda�l�k ba�� ile ba�l� olan herkes T�rkt�r.

T�rk baban�n veya T�rk anan�n �ocu�u T�rkt�r. (Son c�mle m�lga: 3.10.2001-4709/23 md.)

Vatanda�l�k, kanunun g�sterdi�i �artlarla kazan�l�r ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.

Hi�bir T�rk, vatana ba�l�l�kla ba�da�mayan bir eylemde bulunmad�k�a vatanda�l�ktan ��kar�lamaz.

Vatanda�l�ktan ��karma ile ilgili karar ve i�lemlere kar�� yarg� yolu kapat�lamaz.

II. Se�me, se�ilme ve siyas� faaliyette bulunma haklar�

MADDE 67. � Vatanda�lar, kanunda g�sterilen �artlara uygun olarak, se�me, se�ilme ve ba��ms�z olarak veya bir siyas� parti i�inde siyas� faaliyette bulunma ve halkoylamas�na kat�lma hakk�na sahiptir.

(De�i�ik: 23.7.1995-4121/5 md.)Se�imler ve halkoylamas� serbest, e�it, gizli, tek dereceli, genel oy, a��k say�m ve d�k�m esaslar�na g�re, yarg� y�netim ve denetimi alt�nda yap�l�r. Ancak, yurt d��nda bulunan T�rk vatanda�lar�n�n oy hakk�n� kullanabilmeleri amac�yla kanun, uygulanabilir tedbirleri belirler.

(De�i�ik: 17.5.1987-3361/1 md.; 23.7.1995-4121/5 md.)Onsekiz ya��n� dolduran her T�rk vatanda�� se�me ve halkoylamas�na kat�lma haklar�na sahiptir.

Bu haklar�n kullan�lmas� kanunla d�zenlenir.

(De�i�ik: 23.7.1995-4121/5 md.; 3.10.2001-4709/24 md.)Silah alt�nda bulunan er ve erba�lar ile asker� ��renciler, taksirli su�lardan h�k�m giyenler hari� ceza infaz kurumlar�nda bulunan h�k�ml�ler oy kullanamazlar. Ceza infaz kurumlar� ve tutukevlerinde oy kullan�lmas� ve oylar�n say�m ve d�k�m�nde se�im emniyeti a��s�ndan al�nmas� gerekli tedbirler Y�ksek Se�im Kurulu taraf�ndan tespit edilir ve g�revli h�kimin yerinde y�netim ve denetimi alt�nda yap�l�r.

(Ek: 23.7.1995-4121/5 md.) Se�im kanunlar�, temsilde adalet ve y�netimde istikrar ilkelerini ba�da�t�racak bi�imde d�zenlenir.

(Ek: 3.10.2001-4709/24 md.)Se�im kanunlar�nda yap�lan de�i�iklikler, y�r�rl��e girdi�i tarihten itibaren bir y�l i�inde yap�lacak se�imlerde uygulanmaz.

III. Siyas� partilerle ilgili h�k�mler

A. Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayr�lma

MADDE 68. �(De�i�ik: 23.7.1995-4121/6 md.) Vatanda�lar, siyas� parti kurma ve usul�ne g�re partilere girme ve partilerden ayr�lma hakk�na sahiptir. Parti �yesi olabilmek i�in onsekiz ya��n� doldurmu� olmak gerekir.

Siyas� partiler, demokratik siyas� hayat�n vazge�ilmez unsurlar�d�r.

Siyas� partiler �nceden izin almadan kurulurlar ve Anayasa ve kanun h�k�mleri i�erisinde faaliyetlerini s�rd�r�rler.

Siyas� partilerin t�z�k ve programlar� ile eylemleri, Devletin ba��ms�zl��na, �lkesi ve milletiyle b�l�nmez b�t�nl��ne, insan haklar�na, e�itlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenli�ine, demokratik ve l�ik Cumhuriyet ilkelerine ayk�r� olamaz; s�n�f veya z�mre diktat�rl��n� veya herhangi bir t�r diktat�rl�� savunmay� ve yerle�tirmeyi ama�layamaz; su� i�lenmesini te�vik edemez.

H�kimler ve savc�lar, Say��tay dahil y�ksek yarg� organlar� mensuplar�, kamu kurum ve kurulu�lar�n�n memur stat�s�ndeki g�revlileri, yapt�klar� hizmet bak�m�ndan i��i niteli�i ta��mayan di�er kamu g�revlileri, Silahl� Kuvvetler mensuplar� ile y�ksek��retim �ncesi ��rencileri siyas� partilere �ye olamazlar.

Y�ksek��retim elemanlar�n�n siyas� partilere �ye olmalar� ancak kanunla d�zenlenebilir. Kanun bu elemanlar�n, siyas� partilerin merkez organlar� d��nda kalan parti g�revi almalar�na cevaz veremez ve parti �yesi y�ksek��retim elemanlar�n�n y�ksek��retim kurumlar�nda uyacaklar� esaslar� belirler.

Y�ksek��retim ��rencilerinin siyas� partilere �ye olabilmelerine ili�kin esaslar kanunla d�zenlenir.

Siyas� partilere, Devlet, yeterli d�zeyde ve hak�a mal� yard�m yapar. Partilere yap�lacak yard�m�n, alacaklar� �ye aidat�n�n ve ba��lar�n tabi oldu�u esaslar kanunla d�zenlenir.

B. Siyas� partilerin uyacaklar� esaslar

MADDE 69. � (De�i�ik: 23.7.1995-4121/7 md.) Siyas� partilerin faaliyetleri, parti i�i d�zenlemeleri ve �al��malar� demokrasi ilkelerine uygun olur. Bu ilkelerin uygulanmas� kanunla d�zenlenir.

Siyas� partiler, ticar� faaliyetlere giri�emezler.

Siyas� partilerin gelir ve giderlerinin ama�lar�na uygun olmas� gereklidir. Bu kural�n uygulanmas� kanunla d�zenlenir. Anayasa Mahkemesince siyas� partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunlu�unun tespiti, bu hususun denetim y�ntemleri ve ayk�r�l�k halinde uygulanacak yapt�r�mlar kanunda g�sterilir. Anayasa Mahkemesi, bu denetim g�revini yerine getirirken Say��taydan yard�m sa�lar. Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonunda verece�i kararlar kesindir.

Siyas� partilerin kapat�lmas�, Yarg�tay Cumhuriyet Ba�savc�s�n�n a�aca�� dava �zerine Anayasa Mahkemesince kesin olarak karara ba�lan�r.

Bir siyas� partinin t�z�� ve program�n�n 68 inci maddenin d�rd�nc� f�kras� h�k�mlerine ayk�r� bulunmas� halinde temelli kapatma karar� verilir.

Bir siyas� partinin 68 inci maddenin d�rd�nc� f�kras� h�k�mlerine ayk�r� eylemlerinden �t�r� temelli kapat�lmas�na, ancak, onun bu nitelikteki fiillerin i�lendi�i bir odak haline geldi�inin Anayasa Mahkemesince tespit edilmesi halinde karar verilir. (Ek c�mle: 3.10.2001-4709/25 md.) Bir siyas� parti, bu nitelikteki fiiller o partinin �yelerince yo�un bir �ekilde i�lendi�i ve bu durum o partinin b�y�k kongre veya genel ba�kan veya merkez karar veya y�netim organlar� veya T�rkiye B�y�k Millet Meclisindeki grup genel kurulu veya grup y�netim kurulunca z�mnen veya a��k�a benimsendi�i yahut bu fiiller do�rudan do�ruya an�lan parti organlar�nca kararl�l�k i�inde i�lendi�i takdirde, s�z konusu fiillerin oda�� haline gelmi� say�l�r.

(Ek: 3.10.2001-4709/25 md.)Anayasa Mahkemesi, yukar�daki f�kralara g�re temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin a��rl��na g�re ilgili siyas� partinin Devlet yard�m�ndan k�smen veya tamamen yoksun b�rak�lmas�na karar verebilir.

Temelli kapat�lan bir parti bir ba�ka ad alt�nda kurulamaz.

Bir siyas� partinin temelli kapat�lmas�na beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kurucular� dahil �yeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ili�kin kesin karar�n�n Resm� Gazetede gerek�eli olarak yay�mlanmas�ndan ba�layarak be� y�l s�reyle bir ba�ka partinin kurucusu, �yesi, y�neticisi ve deneticisi olamazlar.

Yabanc� devletlerden, uluslararas� kurulu�lardan ve T�rk uyruklu�unda olmayan ger�ek ve t�zelki�ilerden madd� yard�m alan siyas� partiler temelli olarak kapat�l�r.

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/25 md.)Siyas� partilerin kurulu� ve �al��malar�, denetlenmeleri, kapat�lmalar� ya da Devlet yard�m�ndan k�smen veya tamamen yoksun b�rak�lmalar� ile siyas� partilerin ve adaylar�n se�im harcamalar� ve usulleri yukar�daki esaslar �er�evesinde kanunla d�zenlenir.

IV. Kamu hizmetlerine girme hakk�

A. Hizmete girme

MADDE 70. � Her T�rk, kamu hizmetlerine girme hakk�na sahiptir.

Hizmete al�nmada, g�revin gerektirdi�i niteliklerden ba�ka hi�bir ay�r�m g�zetilemez.

B. Mal bildirimi

MADDE 71. � Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmalar� ve bu bildirimlerin tekrarlanma s�releri kanunla d�zenlenir. Yasama ve y�r�tme organlar�nda g�rev alanlar, bundan istisna edilemez.

V. Vatan hizmeti

MADDE 72. � Vatan hizmeti, her T�rk�n hakk� ve �devidir. Bu hizmetin Silahl� Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne �ekilde yerine getirilece�i veya getirilmi� say�laca�� kanunla d�zenlenir.

VI. Vergi �devi

MADDE 73. � Herkes, kamu giderlerini kar��lamak �zere, mal� g�c�ne g�re, vergi �demekle y�k�ml�d�r.

Vergi y�k�n�n adaletli ve dengeli da��l�m�, maliye politikas�n�n sosyal amac�d�r.

Vergi, resim, har� ve benzeri mal� y�k�ml�l�kler kanunla konulur, de�i�tirilir veya kald�r�l�r.

Vergi, resim, har� ve benzeri mal� y�k�ml�l�klerin muafl�k, istisnalar ve indirimleriyle oranlar�na ili�kin h�k�mlerinde kanunun belirtti�i yukar� ve a�a�� s�n�rlar i�inde de�i�iklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir.

VII. Dilek�e, bilgi edinme ve kamu denet�isine ba�vurma hakk� ^{^[3]}

MADDE 74. � (Ek: 03.10.2001-4709/26 md.)Vatanda�lar ve kar��l�kl�l�k esas� g�zetilmek kayd�yla T�rkiye�de ikamet eden yabanc�lar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve �ik�yetleri hakk�nda, yetkili makamlara ve T�rkiye B�y�k Millet Meclisine yaz� ile ba�vurma hakk�na sahiptir.

(Ek: 03.10.2001-4709/26 md.)Kendileriyle ilgili ba�vurmalar�n sonucu, gecikmeksizin dilek�e sahiplerine yaz�l� olarak bildirilir.

(��nc� f�kra m�lga: 7/5/2010-5982/8 md.)

(Ek: 7/5/2010-5982/8 md.)Herkes, bilgi edinme ve kamu denet�isine ba�vurma hakk�na sahiptir.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kanl��na ba�l� olarak kurulan Kamu Denet�ili�i Kurumu idarenin i�leyi�iyle ilgili �ik�yetleri inceler.

Kamu Ba�denet�isi T�rkiye B�y�k Millet Meclisi taraf�ndan gizli oyla d�rt y�l i�in se�ilir. �lk iki oylamada �ye tamsay�s�n�n ��te iki ve ��nc� oylamada �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�u aran�r. ��nc� oylamada salt �o�unluk sa�lanamazsa, bu oylamada en �ok oy alan iki aday i�in d�rd�nc� oylama yap�l�r; d�rd�nc� oylamada en fazla oy alan aday se�ilmi� olur.

Bu maddede say�lan haklar�n kullan�lma bi�imi, Kamu Denet�ili�i Kurumunun kurulu�u, g�revi, �al��mas�, inceleme sonucunda yapaca�� i�lemler ile Kamu Ba�denet�isi ve kamu denet�ilerinin nitelikleri, se�imi ve �zl�k haklar�na ili�kin usul ve esaslar kanunla d�zenlenir.

��NC� KISIM

Cumhuriyetin Temel Organlar�

B�R�NC� B�L�M

Yasama

I. T�rkiye B�y�k Millet Meclisi

A. Kurulu�u

MADDE 75. � (De�i�ik: 17.5.1987 - 3361/2 md; 23.7.1995 - 4121/8 md.)T�rkiye B�y�k Millet Meclisi genel oyla se�ilen be�y�zelli milletvekilinden olu�ur.

B. Milletvekili se�ilme yeterlili�i

MADDE 76. � (De�i�ik : 13.10.2006 - 5551/1 md.) Yirmibe� ya��n� dolduran her T�rk milletvekili se�ilebilir.

(De�i�ik : 27.12.2002 - 4777/1 md.)En az ilkokul mezunu olmayanlar, k�s�tl�lar, y�k�ml� oldu�u askerlik hizmetini yapmam�� olanlar, kamu hizmetinden yasakl�lar, taksirli su�lar hari� toplam bir y�l veya daha fazla hapis ile a��r hapis cezas�na h�k�m giymi� olanlar; zimmet, ihtil�s, irtik�p, r��vet, h�rs�zl�k, doland�r�c�l�k, sahtecilik, inanc� k�t�ye kullanma, dolanl� iflas gibi y�z k�zart�c� su�larla, ka�ak��l�k, resm� ihale ve al�m sat�mlara fesat kar��t�rma, Devlet s�rlar�n� a��a vurma, ter�r eylemlerine kat�lma ve bu gibi eylemleri tahrik ve te�vik su�lar�ndan biriyle h�k�m giymi� olanlar, affa u�ram�� olsalar bile milletvekili se�ilemezler.

H�kimler ve savc�lar, y�ksek yarg� organlar� mensuplar�, y�ksek��retim kurumlar�ndaki ��retim elemanlar�, Y�ksek��retim Kurulu �yeleri, kamu kurum ve kurulu�lar�n�n memur stat�s�ndeki g�revlileri ile yapt�klar� hizmet bak�m�ndan i��i niteli�i ta��mayan di�er kamu g�revlileri ve Silahl� Kuvvetler mensuplar�, g�revlerinden �ekilmedik�e, aday olamazlar ve milletvekili se�ilemezler.

C. T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin se�im d�nemi

MADDE 77. � (De�i�ik: 31.5.2007 - 5678/1 md.) T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin se�imleri d�rt y�lda bir yap�l�r.

Meclis, bu s�re dolmadan se�imin yenilenmesine karar verebilece�i gibi, Anayasada belirtilen �artlar alt�nda Cumhurba�kan�nca verilecek karara g�re de se�imler yenilenir. S�resi biten milletvekili yeniden se�ilebilir.

Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin se�ilmesine kadar s�rer.

D. T�rkiye B�y�k Millet Meclisi se�imlerinin geriye b�rak�lmas� ve ara se�imleri

MADDE 78. � Sava� sebebiyle yeni se�imlerin yap�lmas�na imk�n g�r�lmezse, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi, se�imlerin bir y�l geriye b�rak�lmas�na karar verebilir.

Geri b�rakma sebebi ortadan kalkmam��sa, erteleme karar�ndaki usule g�re bu i�lem tekrarlanabilir.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeliklerinde bo�alma olmas� halinde, ara se�ime gidilir. Ara se�im, her se�im d�neminde bir defa yap�l�r ve genel se�imden otuz ay ge�medik�e ara se�ime gidilemez. Ancak, bo�alan �yeliklerin say�s�, �ye tamsay�s�n�n y�zde be�ini buldu�u hallerde, ara se�imlerinin �� ay i�inde yap�lmas�na karar verilir.

Genel se�imlere bir y�l kala, ara se�imi yap�lamaz.

(Ek : 27.12.2002 - 4777/2 md.)Yukar�da yaz�l� hallerden ayr� olarak, bir ilin veya se�im �evresinin, T�rkiye B�y�k Millet Meclisinde �yesinin kalmamas� halinde, bo�almay� takip eden doksan g�nden sonraki ilk Pazar g�n� ara se�im yap�l�r. Bu f�kra gere�i yap�lacak se�imlerde Anayasan�n 127 nci maddesinin ��nc� f�kras� h�km� uygulanmaz.

E. Se�imlerin genel y�netim ve denetimi

MADDE 79. � Se�imler, yarg� organlar�n�n genel y�netim ve denetimi alt�nda yap�l�r.

(De�i�ik: 31.5.2007 - 5678/2 md.) Se�imlerin ba�lamas�ndan bitimine kadar, se�imin d�zen i�inde y�netimi ve d�r�stl�� ile ilgili b�t�n i�lemleri yapma ve yapt�rma, se�im s�resince ve se�imden sonra se�im konular�yla ilgili b�t�n yolsuzluklar�, �ik�yet ve itirazlar� inceleme ve kesin karara ba�lama ve T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yelerinin se�im tutanaklar�n� ve Cumhurba�kanl�� se�imi tutanaklar�n� kabul etme g�revi Y�ksek Se�im Kurulunundur. Y�ksek Se�im Kurulunun kararlar� aleyhine ba�ka bir mercie ba�vurulamaz.

Y�ksek Se�im Kurulunun ve di�er se�im kurullar�n�n g�rev ve yetkileri kanunla d�zenlenir.

Y�ksek Se�im Kurulu yedi as�l ve d�rt yedek �yeden olu�ur. �yelerin alt�s� Yarg�tay, be�i Dan��tay Genel Kurullar�nca kendi �yeleri aras�ndan �ye tamsay�lar�n�n salt �o�unlu�unun gizli oyu ile se�ilir. Bu �yeler, salt �o�unluk ve gizli oyla aralar�ndan bir ba�kan ve bir ba�kanvekili se�erler.

Y�ksek Se�im Kuruluna Yarg�tay ve Dan��taydan se�ilmi� �yeler aras�ndan ad �ekme ile iki�er yedek �ye ayr�l�r. Y�ksek Se�im Kurulu Ba�kan� ve Ba�kanvekili ad �ekmeye girmezler.

(De�i�ik: 31.5.2007 - 5678/2 md.) Anayasa de�i�ikliklerine ili�kin kanunlar�n halkoyuna sunulmas� Cumhurba�kan�n�n halk taraf�ndan se�ilmesi i�lemlerinin genel y�netim ve denetimi de milletvekili se�imlerinde uygulanan h�k�mlere g�re olur.

F. �yelikle ilgili h�k�mler

1. Milletin temsili

MADDE 80. � T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri, se�ildikleri b�lgeyi veya kendilerini se�enleri de�il, b�t�n Milleti temsil ederler.

2. Andi�me

MADDE 81. � T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri, g�reve ba�larken a�a��daki �ekilde andi�erler :

�Devletin varl�� ve ba��ms�zl��n�, vatan�n ve milletin b�l�nmez b�t�nl��n�, milletin kay�ts�z ve �arts�z egemenli�ini koruyaca��ma; hukukun �st�nl��ne, demokratik ve l�ik Cumhuriyete ve Atat�rk ilke ve ink�laplar�na ba�l� kalaca��ma; toplumun huzur ve refah�, mill� dayan��ma ve adalet anlay�� i�inde herkesin insan haklar�ndan ve temel h�rriyetlerden yararlanmas� �lk�s�nden ve Anayasaya sadakattan ayr�lmayaca��ma; b�y�k T�rk Milleti �n�nde namusum ve �erefim �zerine andi�erim.�

3. �yelikle ba�da�mayan i�ler

MADDE 82. � T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri, Devlet ve di�er kamu t�zelki�ilerinde ve bunlara ba�l� kurulu�larda; Devletin veya di�er kamu t�zelki�ilerinin do�rudan do�ruya ya da dolayl� olarak kat�ld�� te�ebb�s ve ortakl�klarda; �zel gelir kaynaklar� ve �zel imk�nlar� kanunla sa�lanm�� kamu yarar�na �al��an derneklerin ve Devletten yard�m sa�layan ve vergi muafiyeti olan vak�flar�n, kamu kurumu niteli�indeki meslek kurulu�lar� ile sendikalar ve bunlar�n �st kurulu�lar�n�n ve kat�ld�klar� te�ebb�s veya ortakl�klar�n y�netim ve denetim kurullar�nda g�rev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahh�t i�ini do�rudan veya dolayl� olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri, y�r�tme organ�n�n teklif, inha, atama veya onamas�na ba�l� resm� veya �zel herhangi bir i�le g�revlendirilemezler. Bir �yenin belli konuda ve alt� ay� a�mamak �zere Bakanlar Kurulunca verilecek ge�ici bir g�revi kabul etmesi, Meclisin karar�na ba�l�d�r.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeli�i ile ba�da�mayan di�er g�rev ve i�ler kanunla d�zenlenir.

4. Yasama dokunulmazl��

MADDE 83. � T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri, Meclis �al��malar�ndaki oy ve s�zlerinden, Mecliste ileri s�rd�kleri d��ncelerden, o oturumdaki Ba�kanl�k Divan�n�n teklifi �zerine Meclisce ba�ka bir karar al�nmad�k�a bunlar� Meclis d��nda tekrarlamak ve a��a vurmaktan sorumlu tutulamazlar.

Se�imden �nce veya sonra bir su� i�ledi�i ileri s�r�len bir milletvekili, Meclisin karar� olmad�k�a tutulamaz, sorguya �ekilemez, tutuklanamaz ve yarg�lanamaz. A��r cezay� gerektiren su��st� hali ve se�imden �nce soru�turmas�na ba�lan�lm�� olmak kayd�yla Anayasan�n 14 �nc� maddesindeki durumlar bu h�km�n d��ndad�r. Ancak, bu halde yetkili makam, durumu hemen ve do�rudan do�ruya T�rkiye B�y�k Millet Meclisine bildirmek zorundad�r.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yesi hakk�nda, se�iminden �nce veya sonra verilmi� bir ceza h�km�n�n yerine getirilmesi, �yelik s�fat�n�n sona ermesine b�rak�l�r; �yelik s�resince zamana��m� i�lemez.

Tekrar se�ilen milletvekili hakk�nda soru�turma ve kovu�turma, Meclisin yeniden dokunulmazl��n� kald�rmas�na ba�l�d�r.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisindeki siyas� parti gruplar�nca, yasama dokunulmazl�� ile ilgili g�r��me yap�lamaz ve karar al�namaz.

5. Milletvekilli�inin d��mesi ^{^[4]}

Madde 84.� (De�i�ik: 23/7/1995-4121/9 md.)�stifa eden milletvekilinin milletvekilli�inin d��mesi, istifan�n ge�erli oldu�u T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kanl�k Divan�nca tespit edildikten sonra, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Genel Kurulunca kararla�t�r�l�r.

Milletvekilli�inin kesin h�k�m giyme veya k�s�tlanma halinde d��mesi, bu husustaki kesin mahkeme karar�n�n Genel Kurula bildirilmesiyle olur.

82 nci maddeye g�re milletvekilli�iyle ba�da�mayan bir g�rev veya hizmeti s�rd�rmekte �srar eden milletvekilinin milletvekilli�inin d��mesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu �zerine Genel Kurul gizli oyla karar verir.

Meclis �al��malar�na �z�rs�z veya izinsiz olarak bir ay i�erisinde toplam be� birle�im g�n� kat�lmayan milletvekilinin milletvekilli�inin d��mesine, durumun Meclis Ba�kanl�k Divan�nca tespit edilmesi �zerine, Genel Kurulca �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�unun oyuyla karar verilebilir.

(Be�inci f�kra m�lga: 7/5/2010-5982/9 md.)

6. �ptal istemi

MADDE 85. � (De�i�ik: 23.7.1995 - 4121/10 md.) Yasama dokunulmazl��n�n kald�r�lmas�na veya milletvekilli�inin d��mesine 84 �nc� maddenin birinci, ��nc� veya d�rd�nc� f�kralar�na g�re karar verilmi� olmas� hallerinde, Meclis Genel Kurulu karar�n�n al�nd�� tarihten ba�layarak yedi g�n i�erisinde ilgili milletvekili veya bir di�er milletvekili, karar�n, Anayasaya, kanuna veya ��t�z��e ayk�r�l�� iddias�yla iptali i�in Anayasa Mahkemesine ba�vurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini onbe� g�n i�erisinde kesin karara ba�lar.

7. �denek ve yolluklar

MADDE 86. � (De�i�ik: 21.11.2001-4720/1 md.)T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yelerinin �denek, yolluk ve emeklilik i�lemleri kanunla d�zenlenir. �dene�in ayl�k tutar�, en y�ksek Devlet memurunun almakta oldu�u miktar�, yolluk da �denek miktar�n�n yar�s�n� a�amaz. T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri ile bunlar�n emeklileri T.C. Emekli Sand�� ile ilgilendirilirler ve �yeli�i sona erenlerin istekleri halinde ilgileri devam eder.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yelerine �denecek �denek ve yolluklar, kendilerine T.C. Emekli Sand�� taraf�ndan ba�lanan emekli ayl�� ve benzeri �demelerin kesilmesini gerektirmez.

�denek ve yolluklar�n en �ok �� ayl�� nceden �denebilir.

II. T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin g�rev ve yetkileri

A. Genel olarak

MADDE 87. �(De�i�ik: 3.10.2001-4709/28 md., 7.5.2004-5170/6 md.)T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin g�rev ve yetkileri, kanun koymak, de�i�tirmek ve kald�rmak; Bakanlar Kurulunu ve bakanlar� denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun h�km�nde kararname ��karma yetkisi vermek; b�t�e ve kesinhesap kanun tasar�lar�n� g�r��mek ve kabul etmek; para bas�lmas�na ve sava� il�n�na karar vermek; milletleraras� andla�malar�n onaylanmas�n� uygun bulmak, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �ye tamsay�s�n�n be�te �� o�unlu�unun karar� ile genel ve �zel af il�n�na karar vermek ve Anayasan�n di�er maddelerinde �ng�r�len yetkileri kullanmak ve g�revleri yerine getirmektir.

B. Kanunlar�n teklif edilmesi ve g�r��lmesi

MADDE 88. � Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.

Kanun tasar� ve tekliflerinin T�rkiye B�y�k Millet Meclisinde g�r��lme usul ve esaslar� ��t�z�kle d�zenlenir.

C. Kanunlar�n Cumhurba�kan�nca yay�mlanmas�

MADDE 89. � Cumhurba�kan�, T�rkiye B�y�k Millet Meclisince kabul edilen kanunlar� onbe� g�n i�inde yay�mlar.

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/29 md.)Yay�mlanmas�n� k�smen veya tamamen uygun bulmad�� kanunlar�, bir daha g�r��lmek �zere, bu hususta g�sterdi�i gerek�e ile birlikte ayn� s�re i�inde, T�rkiye B�y�k Millet Meclisine geri g�nderir. Cumhurba�kan�nca k�smen uygun bulunmama durumunda, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi sadece uygun bulunmayan maddeleri g�r��ebilir. B�t�e kanunlar� bu h�kme t�bi de�ildir.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi, geri g�nderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun Cumhurba�kan�nca yay�mlan�r; Meclis, geri g�nderilen kanunda yeni bir de�i�iklik yaparsa, Cumhurba�kan� de�i�tirilen kanunu tekrar Meclise geri g�nderebilir.

Anayasa de�i�ikliklerine ili�kin h�k�mler sakl�d�r.

D. Milletleraras� andla�malar� uygun bulma

MADDE 90. � T�rkiye Cumhuriyeti ad�na yabanc� devletlerle ve milletleraras� kurulu�larla yap�lacak andla�malar�n onaylanmas�, T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin onaylamay� bir kanunla uygun bulmas�na ba�l�d�r.

Ekonomik, ticar� veya teknik ili�kileri d�zenleyen ve s�resi bir y�l� a�mayan andla�malar, Devlet Maliyesi bak�m�ndan bir y�klenme getirmemek, ki�i hallerine ve T�rklerin yabanc� memleketlerdeki m�lkiyet haklar�na dokunmamak �art�yla, yay�mlanma ile y�r�rl��e konabilir. Bu takdirde bu andla�malar, yay�mlar�ndan ba�layarak iki ay i�inde T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin bilgisine sunulur.

Milletleraras� bir andla�maya dayanan uygulama andla�malar� ile kanunun verdi�i yetkiye dayan�larak yap�lan ekonomik, ticar�, teknik veya idar� andla�malar�n T�rkiye B�y�k Millet Meclisince uygun bulunmas� zorunlu�u yoktur; ancak, bu f�kraya g�re yap�lan ekonomik, ticar� veya �zel ki�ilerin haklar�n� ilgilendiren andla�malar, yay�mlanmadan y�r�rl��e konulamaz.

T�rk kanunlar�na de�i�iklik getiren her t�rl� andla�malar�n yap�lmas�nda birinci f�kra h�km� uygulan�r.

Usul�ne g�re y�r�rl��e konulmu� milletleraras� andla�malar kanun h�km�ndedir. Bunlar hakk�nda Anayasaya ayk�r�l�k iddias� ile Anayasa Mahkemesine ba�vurulamaz. (Ek c�mle: 7.5.2004-5170/7 md.)Usul�ne g�re y�r�rl��e konulmu� temel hak ve �zg�rl�klere ili�kin milletleraras� andla�malarla kanunlar�n ayn� konuda farkl� h�k�mler i�ermesi nedeniyle ��kabilecek uyu�mazl�klarda milletleraras� andla�ma h�k�mleri esas al�n�r.

E. Kanun h�km�nde kararname ��karma yetkisi verme

MADDE 91. � T�rkiye B�y�k Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun h�km�nde kararname ��karma yetkisi verebilir. Ancak s�k�y�netim ve ola�an�st� haller sakl� kalmak �zere, Anayasan�n ikinci k�sm�n�n birinci ve ikinci b�l�mlerinde yer alan temel haklar, ki�i haklar� ve �devleri ile d�rd�nc� b�l�m�nde yer alan siyas� haklar ve �devler kanun h�km�nde kararnamelerle d�zenlenemez.

Yetki kanunu, ��kar�lacak kanun h�km�nde kararnamenin, amac�n�, kapsam�n�, ilkelerini, kullanma s�resini ve s�resi i�inde birden fazla kararname ��kar�l�p ��kar�lamayaca��n� g�sterir.

Bakanlar Kurulunun istifas�, d��r�lmesi veya yasama d�neminin bitmesi, belli s�re i�in verilmi� olan yetkinin sona ermesine sebep olmaz.

Kanun h�km�nde kararnamenin, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi taraf�ndan s�re bitiminden �nce onaylanmas� s�ras�nda, yetkinin son buldu�u veya s�re bitimine kadar devam etti�i de belirtilir.

S�k�y�netim ve ola�an�st� hallerde, Cumhurba�kan�n�n Ba�kanl��nda toplanan Bakanlar Kurulunun kanun h�km�nde kararname ��karmas�na ili�kin h�k�mler sakl�d�r.

Kanun h�km�nde kararnameler, Resm� Gazetede yay�mland�klar� g�n y�r�rl��e girerler. Ancak, kararnamede y�r�rl�k tarihi olarak daha sonraki bir tarih de g�sterilebilir.

Kararnameler, Resm� Gazetede yay�mland�klar� g�n T�rkiye B�y�k Millet Meclisine sunulur.

Yetki kanunlar� ve bunlara dayanan kanun h�km�nde kararnameler, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi komisyonlar� ve Genel Kurulunda �ncelikle ve ivedikle g�r��l�r.

Yay�mland�klar� g�n T�rkiye B�y�k Millet Meclisine sunulmayan kararnameler bu tarihte, T�rkiye B�y�k Millet Meclisince reddedilen kararnameler bu karar�n Resm� Gazetede yay�mland�� tarihte, y�r�rl�kten kalkar. De�i�tirilerek kabul edilen kararnamelerin de�i�tirilmi� h�k�mleri, bu de�i�ikliklerin Resm� Gazetede yay�mland�� g�n y�r�rl��e girer.

F. Sava� hali il�n� ve silahl� kuvvet kullan�lmas�na izin verme

MADDE 92. � Milletleraras� hukukun me�r� sayd�� hallerde sava� hali il�n�na ve T�rkiye�nin taraf oldu�u milletleraras� andla�malar�n veya milletleraras� nezaket kurallar�n�n gerektirdi�i haller d��nda, T�rk Silahl� Kuvvetlerinin yabanc� �lkelere g�nderilmesine veya yabanc� silahl� kuvvetlerin T�rkiye�de bulunmas�na izin verme yetkisi T�rkiye B�y�k Millet Meclisinindir.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken �lkenin ani bir silahl� sald�r�ya u�ramas� ve bu sebeple silahl� kuvvet kullan�lmas�na derhal karar verilmesinin ka��n�lmaz olmas� halinde Cumhurba�kan� da, T�rk Silahl� Kuvvetlerinin kullan�lmas�na karar verebilir.

III. T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin faaliyetleri ile ilgili h�k�mler

A. Toplanma ve tatil

MADDE 93. � (De�i�ik birinci f�kra: 23.7.1995 - 4121/11 md.) T�rkiye B�y�k Millet Meclisi, her y�l Ekim ay�n�n ilk g�n� kendili�inden toplan�r.

Meclis, bir yasama y�l�nda en �ok �� ay tatil yapabilir; ara verme veya tatil s�ras�nda, do�rudan do�ruya veya Bakanlar Kurulunun istemi �zerine, Cumhurba�kan�nca toplant�ya �a�r�l�r.

Meclis Ba�kan� da do�rudan do�ruya veya �yelerin be�te birinin yaz�l� istemi �zerine, Meclisi toplant�ya �a��r�r.

Ara verme veya tatil s�ras�nda toplanan T�rkiye B�y�k Millet Meclisinde, �ncelikle bu toplant�y� gerektiren konu g�r��lmeden ara verme veya tatile devam edilemez.

B. Ba�kanl�k Divan�

MADDE 94. � T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin Ba�kanl�k Divan�, Meclis �yeleri aras�ndan se�ilen Meclis Ba�kan�, Ba�kanvekilleri, K�tip �yeler ve �dare Amirlerinden olu�ur.

Ba�kanl�k Divan�, Meclisteki siyas� parti gruplar�n�n �ye say�s� oran�nda Divana kat�lmalar�n� sa�layacak �ekilde kurulur. Siyas� parti gruplar� Ba�kanl�k i�in aday g�steremezler.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kanl�k Divan� i�in, bir yasama d�neminde iki se�im yap�l�r.(De�i�ik: 7/5/2010-5982/10 md.) �lk se�ilenlerin g�rev s�resi iki y�ld�r, ikinci devre i�in se�ilenlerin g�rev s�resi ise o yasama d�neminin sonuna kadar devam eder.

(De�i�ik: 03.10.2001-4709/30 md.)T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kan adaylar�, Meclis �yeleri i�inden, Meclisin topland�� g�nden itibaren be� g�n i�inde, Ba�kanl�k Divan�na bildirilir. Ba�kan se�imi gizli oyla yap�l�r. �lk iki oylamada �ye tamsay�s�n�n ��te iki ve ��nc� oylamada �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�u aran�r. ��nc� oylamada salt �o�unluk sa�lanamazsa, bu oylamada en �ok oy alan iki aday i�in d�rd�nc� oylama yap�l�r; d�rd�nc� oylamada en fazla oy alan �ye, Ba�kan se�ilmi� olur. Ba�kan se�imi, aday g�sterme s�resinin bitiminden itibaren, be� g�n i�inde tamamlan�r.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kanvekillerinin, K�tip �yelerinin ve �dare Amirlerinin adedi, se�im nisab�, oylama say�s� ve usulleri, Meclis ��t�z��nde belirlenir.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kan�, Ba�kanvekilleri, �yesi bulunduklar� siyas� partinin veya parti grubunun Meclis i�inde veya d��ndaki faaliyetlerine; g�revlerinin gere�i olan haller d��nda, Meclis tart��malar�na kat�lamazlar; Ba�kan ve oturumu y�neten Ba�kanvekili oy kullanamazlar.

C. ��t�z�k, siyas� parti gruplar� ve kolluk i�leri

MADDE 95. � T�rkiye B�y�k Millet Meclisi, �al��malar�n�, kendi yapt�� t�z�k h�k�mlerine g�re y�r�t�r.

��t�z�k h�k�mleri, siyas� parti gruplar�n�n, Meclisin b�t�n faaliyetlerine �ye say�s� oran�nda kat�lmalar�n� sa�layacak yolda d�zenlenir. Siyas� parti gruplar�, en az yirmi �yeden meydana gelir.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin b�t�n bina, tesis, eklenti ve arazisinde kolluk ve y�netim hizmetleri Meclis Ba�kanl�� eliyle d�zenlenir ve y�r�t�l�r. Emniyet ve di�er kolluk hizmetleri i�in yeteri kadar kuvvet ilgili makamlarca Meclis Ba�kanl��na tahsis edilir.

D. Toplant� ve karar yeter say�s�

MADDE 96. � (De�i�ik: 31.5.2007 - 5678/3 md.) T�rkiye B�y�k Millet Meclisi, yapaca�� se�imler dahil b�t�n i�lerinde �ye tamsay�s�n�n en az ��te biri ile toplan�r. T�rkiye B�y�k Millet Meclisi, Anayasada ba�kaca bir h�k�m yoksa toplant�ya kat�lanlar�n salt �o�unlu�u ile karar verir; ancak karar yeter say�s� hi�bir �ekilde �ye tamsay�s�n�n d�rtte birinin bir fazlas�ndan az olamaz.

Bakanlar Kurulu �yeleri, T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin kat�lamad�klar� oturumlar�nda, kendileri yerine oy kullanmak �zere bir bakana yetki verebilirler. Ancak bir bakan kendi oyu ile birlikte en �ok iki oy kullanabilir.

E. G�r��melerin a��kl�� ve yay�mlanmas�

MADDE 97. � T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Genel Kurulundaki g�r��meler a��kt�r ve tutanak dergisinde tam olarak yay�mlan�r.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi ��t�z�k h�k�mlerine g�re kapal� oturumlar yapabilir, bu oturumlardaki g�r��melerin yay�m� T�rkiye B�y�k Millet Meclisi karar�na ba�l�d�r.

Meclisteki a��k g�r��melerin, o oturumdaki Ba�kanl�k Divan�n�n teklifi �zerine Meclisce ba�kaca bir karar al�nmad�k�a, her t�rl� vas�ta ile yay�m� serbesttir.

IV. T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin bilgi edinme ve denetim yollar�

A. Genel olarak

MADDE 98. � T�rkiye B�y�k Millet Meclisi soru, Meclis ara�t�rmas�, genel g�r��me, gensoru ve Meclis soru�turmas� yollar�yla denetleme yetkisini kullan�r.

Soru, Bakanlar Kurulu ad�na, s�zl� veya yaz�l� olarak cevapland�r�lmak �zere Ba�bakan veya bakanlardan bilgi istemekten ibarettir.

Meclis ara�t�rmas�, belli bir konuda bilgi edinilmek i�in yap�lan incelemeden ibarettir.

Genel g�r��me, toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Genel Kurulunda g�r��lmesidir.

Soru, Meclis ara�t�rmas� ve genel g�r��me ile ilgili �nergelerin verilme �ekli, i�eri�i ve kapsam� ile cevapland�r�lma, g�r��me ve ara�t�rma y�ntemleri Meclis ��t�z�� ile d�zenlenir.

B. Gensoru

MADDE 99. � Gensoru �nergesi, bir siyas� parti grubu ad�na veya en az yirmi milletvekilinin imzas�yla verilir.

Gensoru �nergesi, verili�inden sonraki �� g�n i�inde bast�r�larak �yelere da��t�l�r; da��t�lmas�ndan itibaren on g�n i�inde g�ndeme al�n�p al�nmayaca�� g�r��l�r. Bu g�r��mede, ancak �nerge sahiplerinden biri, siyas� parti gruplar� ad�na birer milletvekili, Bakanlar Kurulu ad�na Ba�bakan veya bir bakan konu�abilir.

G�ndeme alma karar�yla birlikte, gensorunun g�r��lme g�n� de belli edilir; ancak, gensorunun g�r��lmesi, g�ndeme alma karar�n�n verildi�i tarihten ba�layarak iki g�n ge�medik�e yap�lamaz ve yedi g�nden sonraya b�rak�lamaz.

Gensoru g�r��meleri s�ras�nda �yelerin veya gruplar�n verecekleri gerek�eli g�vensizlik �nergeleri veya Bakanlar Kurulunun g�ven iste�i, bir tam g�n ge�tikten sonra oylan�r.

Bakanlar Kurulunun veya bir bakan�n d��r�lebilmesi, �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�uyla olur; oylamada yaln�z g�vensizlik oylar� say�l�r.

Meclis �al��malar�n�n dengeli olarak y�r�t�lmesi amac�na ve yukar�daki ilkelere uygun olmak kayd�yla gensoru ile ilgili di�er hususlar ��t�z�kte belirlenir.

C. Meclis soru�turmas�

MADDE 100. �(De�i�ik: 3.10.2001-4709/31 md.) Ba�bakan veya bakanlar hakk�nda, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �ye tamsay�s�n�n en az onda birinin verece�i �nerge ile, soru�turma a��lmas� istenebilir. Meclis, bu istemi en ge� bir ay i�inde g�r��r ve gizli oyla karara ba�lar.

Soru�turma a��lmas�na karar verilmesi halinde, Meclisteki siyas� partilerin, g��leri oran�nda komisyona verebilecekleri �ye say�s�n�n �� kat� olarak g�sterecekleri adaylar aras�ndan her parti i�in ayr� ayr� ad �ekme suretiyle kurulacak onbe� ki�ilik bir komisyon taraf�ndan soru�turma yap�l�r. Komisyon, soru�turma sonucunu belirten raporunu iki ay i�inde Meclise sunar. Soru�turman�n bu s�rede bitirilememesi halinde, komisyona iki ayl�k yeni ve kesin bir s�re verilir.(Ek c�mle: 3.10.2001-4709/31 md.)Bu s�re i�inde raporun T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kanl��na teslimi zorunludur.

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/31 md.)Rapor Ba�kanl��a verildi�i tarihten itibaren on g�n i�inde da��t�l�r, da��t�m�ndan itibaren on g�n i�inde g�r��l�r ve gerek g�r�ld�� takdirde ilgilinin Y�ce Divana sevkine karar verilir. Y�ce Divana sevk karar� ancak �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�unun gizli oyuyla al�n�r.

Meclisteki siyas� parti gruplar�nda, Meclis soru�turmas� ile ilgili g�r��me yap�lamaz ve karar al�namaz.

�K�NC� B�L�M

Y�r�tme

I. Cumhurba�kan�

A. Nitelikleri ve tarafs�zl��

MADDE 101. � (De�i�ik: 31.5.2007-5678/4md )

Cumhurba�kan�, k�rk ya��n� doldurmu� ve y�ksek ��renim yapm�� T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri veya bu niteliklere ve milletvekili se�ilme yeterli�ine sahip T�rk vatanda�lar� aras�ndan, halk taraf�ndan se�ilir.

Cumhurba�kan�n�n g�rev s�resi be� y�ld�r. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurba�kan� se�ilebilir.

Cumhurba�kanl��na T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri i�inden veya Meclis d��ndan aday g�sterilebilmesi yirmi milletvekilinin yaz�l� teklifi ile m�mk�nd�r. Ayr�ca, en son yap�lan milletvekili genel se�imlerinde ge�erli oylar toplam� birlikte hesapland��nda y�zde onu ge�en siyasi partiler ortak aday g�sterebilir.

Cumhurba�kan� se�ilenin, varsa partisi ile ili�i�i kesilir ve T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeli�i sona erer.

B. Se�imi

MADDE 102. � (De�i�ik: 31.5.2007-5678/5md )

Cumhurba�kan� se�imi, Cumhurba�kan�n�n g�rev s�resinin dolmas�ndan �nceki altm�� g�n i�inde; makam�n herhangi bir sebeple bo�almas� halinde ise bo�almay� takip eden altm�� g�n i�inde tamamlan�r.

Genel oyla yap�lacak se�imde, ge�erli oylar�n salt �o�unlu�unu alan aday Cumhurba�kan� se�ilmi� olur. �lk oylamada bu �o�unluk sa�lanamazsa, bu oylamay� izleyen ikinci pazar g�n� ikinci oylama yap�l�r. Bu oylamaya, ilk oylamada en �ok oy alm�� bulunan iki aday kat�l�r ve ge�erli oylar�n �o�unlu�unu alan aday Cumhurba�kan� se�ilmi� olur.

�kinci oylamaya kat�lmaya hak kazanan adaylardan birinin �l�m� veya se�ilme yeterli�ini kaybetmesi halinde; ikinci oylama, bo�alan adayl��n birinci oylamadaki s�raya g�re ikame edilmesi suretiyle yap�l�r. �kinci oylamaya tek aday�n kalmas� halinde, bu oylama referandum �eklinde yap�l�r. Aday, ge�erli oylar�n �o�unlu�unu ald�� takdirde Cumhurba�kan� se�ilmi� olur.

Cumhurba�kan� g�reve ba�lay�ncaya kadar g�rev s�resi dolan Cumhurba�kan�n�n g�revi devam eder.

Cumhurba�kanl�� se�imine ili�kin us�l ve esaslar kanunla d�zenlenir.

C. Andi�mesi

MADDE 103. � Cumhurba�kan�, g�revine ba�larken T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �n�nde a�a��daki �ekilde andi�er :

�Cumhurba�kan� s�fat�yla, Devletin varl�� ve ba��ms�zl��n�, vatan�n ve milletin b�l�nmez b�t�nl��n�, milletin kay�ts�z ve �arts�z egemenli�ini koruyaca��ma, Anayasaya, hukukun �st�nl��ne, demokrasiye, Atat�rk ilke ve ink�l�plar�na ve l�ik Cumhuriyet ilkesine ba�l� kalaca��ma, milletin huzur ve refah�, mill� dayan��ma ve adalet anlay�� i�inde herkesin insan haklar�ndan ve temel h�rriyetlerinden yararlanmas� �lk�s�nden ayr�lmayaca��ma, T�rkiye Cumhuriyetinin �an ve �erefini korumak, y�celtmek ve �zerime ald��m g�revi tarafs�zl�kla yerine getirmek i�in b�t�n g�c�mle �al��aca��ma B�y�k T�rk Milleti ve tarih huzurunda, namusum ve �erefim �zerine andi�erim.�

D. G�rev ve yetkileri

MADDE 104. � Cumhurba�kan� Devletin ba��d�r. Bu s�fatla T�rkiye Cumhuriyetini ve T�rk Milletinin birli�ini temsil eder; Anayasan�n uygulanmas�n�, Devlet organlar�n�n d�zenli ve uyumlu �al��mas�n� g�zetir.

Bu ama�larla Anayasan�n ilgili maddelerinde g�sterilen �artlara uyarak yapaca�� g�rev ve kullanaca�� yetkiler �unlard�r :

a) Yasama ile ilgili olanlar :

Gerekli g�rd�� takdirde, yasama y�l�n�n ilk g�n� T�rkiye B�y�k Millet Meclisinde a��l�� konu�mas�n� yapmak,

T�rkiye B�y�k Millet Meclisini gerekti�inde toplant�ya �a��rmak,

Kanunlar� yay�mlamak,

Kanunlar� tekrar g�r��lmek �zere T�rkiye B�y�k Millet Meclisine geri g�ndermek,

Anayasa de�i�ikliklerine ili�kin kanunlar� gerekli g�rd�� takdirde halkoyuna sunmak,

Kanunlar�n, kanun h�km�ndeki kararnamelerin, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi ��t�z��n�n, t�m�n�n veya belirli h�k�mlerinin Anayasaya �ekil veya esas bak�m�ndan ayk�r� olduklar� gerek�esi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davas� a�mak,

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi se�imlerinin yenilenmesine karar vermek,

b) Y�r�tme alan�na ili�kin olanlar :

Ba�bakan� atamak ve istifas�n� kabul etmek,

Ba�bakan�n teklifi �zerine bakanlar� atamak ve g�revlerine son vermek,

Gerekli g�rd�� hallerde Bakanlar Kuruluna ba�kanl�k etmek veya Bakanlar Kurulunu ba�kanl�� alt�nda toplant�ya �a��rmak,

Yabanc� devletlere T�rk Devletinin temsilcilerini g�ndermek, T�rkiye Cumhuriyetine g�nderilecek yabanc� devlet temsilcilerini kabul etmek,

Milletleraras� andla�malar� onaylamak ve yay�mlamak,

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi ad�na T�rk Silahl� Kuvvetlerinin Ba�komutanl��n� temsil etmek,

T�rk Silahl� Kuvvetlerinin kullan�lmas�na karar vermek,

Genelkurmay Ba�kan�n� atamak,

Mill� G�venlik Kurulunu toplant�ya �a��rmak,

Mill� G�venlik Kuruluna Ba�kanl�k etmek,

Ba�kanl��nda toplanan Bakanlar Kurulu karar�yla s�k�y�netim veya ola�an�st� hal il�n etmek ve kanun h�km�nde kararname ��karmak,

Kararnameleri imzalamak,

S�rekli hastal�k, sakatl�k ve kocama sebebi ile belirli ki�ilerin cezalar�n� hafifletmek veya kald�rmak,

Devlet Denetleme Kurulunun �yelerini ve Ba�kan�n� atamak,

Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, ara�t�rma ve denetleme yapt�rtmak,

Y�ksek��retim Kurulu �yelerini se�mek,

�niversite rekt�rlerini se�mek,

c) Yarg� ile ilgili olanlar :

Anayasa Mahkemesi �yelerini, Dan��tay �yelerinin d�rtte birini, Yarg�tay Cumhuriyet Ba�savc�s� ve Yarg�tay Cumhuriyet Ba�savc�vekilini, Asker� Yarg�tay �yelerini, Asker� Y�ksek �dare Mahkemesi �yelerini, H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulu �yelerini se�mek.

Cumhurba�kan�, ayr�ca Anayasada ve kanunlarda verilen se�me ve atama g�revleri ile di�er g�revleri yerine getirir ve yetkileri kullan�r.

E. Sorumluluk ve sorumsuzluk hali

MADDE 105. � Cumhurba�kan�n�n, Anayasa ve di�er kanunlarda Ba�bakan ve ilgili bakan�n imzalar�na gerek olmaks�z�n tek ba��na yapabilece�i belirtilen i�lemleri d��ndaki b�t�n kararlar�, Ba�bakan ve ilgili bakanlarca imzalan�r; bu kararlardan Ba�bakan ve ilgili bakan sorumludur.

Cumhurba�kan�n�n resen imzalad�� kararlar ve emirler aleyhine Anayasa Mahkemesi dahil, yarg� mercilerine ba�vurulamaz.

Cumhurba�kan�, vatana ihanetten dolay�, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �ye tamsay�s�n�n en az ��te birinin teklifi �zerine, �ye tamsay�s�n�n en az d�rtte ��n�n verece�i kararla su�land�r�l�r.

F. Cumhurba�kan�na vekillik etme

MADDE 106. � Cumhurba�kan�n�n hastal�k ve yurt d��na ��kma gibi sebeplerle ge�ici olarak g�revinden ayr�lmas� hallerinde, g�revine d�nmesine kadar, �l�m, �ekilme veya ba�ka bir sebeple Cumhurba�kanl�� makam�n�n bo�almas� halinde de yenisi se�ilinceye kadar, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kan� Cumhurba�kanl��na vekillik eder ve Cumhurba�kan�na ait yetkileri kullan�r.

G. Cumhurba�kan� Genel Sekreterli�i

MADDE 107. � Cumhurba�kanl�� Genel Sekreterli�inin kurulu�u, te�kilat ve �al��ma esaslar�, personel atama i�lemleri Cumhurba�kanl�� kararnamesi ile d�zenlenir.

H. Devlet Denetleme Kurulu

MADDE 108. � �darenin hukuka uygunlu�unun, d�zenli ve verimli �ekilde y�r�t�lmesinin ve geli�tirilmesinin sa�lanmas� amac�yla, Cumhurba�kanl��na ba�l� olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurba�kan�n�n iste�i �zerine, t�m kamu kurum ve kurulu�lar�nda ve sermayesinin yar�s�ndan fazlas�na bu kurum ve kurulu�lar�n kat�ld�� her t�rl� kurulu�ta, kamu kurumu niteli�inde olan meslek kurulu�lar�nda, her d�zeydeki i��i ve i�veren meslek kurulu�lar�nda, kamuya yararl� derneklerle vak�flarda, her t�rl� inceleme, ara�t�rma ve denetlemeleri yapar.

Silahl� Kuvvetler ve yarg� organlar�, Devlet Denetleme Kurulunun g�rev alan� d��ndad�r.

Devlet Denetleme Kurulunun �yeleri ve �yeleri i�inden Ba�kan�, kanunda belirlenen nitelikteki ki�iler aras�ndan, Cumhurba�kan�nca atan�r.

Devlet Denetleme Kurulunun i�leyi�i, �yelerinin g�rev s�resi ve di�er �zl�k i�leri, kanunla d�zenlenir.

II. Bakanlar Kurulu

A. Kurulu�

MADDE 109. � Bakanlar Kurulu, Ba�bakan ve bakanlardan kurulur.

Ba�bakan, Cumhurba�kan�nca, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri aras�ndan atan�r.

Bakanlar, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri veya milletvekili se�ilme yeterli�ine sahip olanlar aras�ndan Ba�bakanca se�ilir ve Cumhurba�kan�nca atan�r; gerekti�inde Ba�bakan�n �nerisi �zerine Cumhurba�kan�nca g�revlerine son verilir.

B. G�reve ba�lama ve g�venoyu

MADDE 110. � Bakanlar Kurulunun listesi tam olarak T�rkiye B�y�k Millet Meclisine sunulur. T�rkiye B�y�k Millet Meclisi tatilde ise toplant�ya �a�r�l�r.

Bakanlar Kurulunun program�, kurulu�undan en ge� bir hafta i�inde Ba�bakan veya bir bakan taraf�ndan T�rkiye B�y�k Millet Meclisinde okunur ve g�venoyuna ba�vurulur. G�venoyu i�in g�r��meler, program�n okunmas�ndan iki tam g�n ge�tikten sonra ba�lar ve g�r��melerin bitiminden bir tam g�n ge�tikten sonra oylama yap�l�r.

C. G�rev s�ras�nda g�venoyu

MADDE 111. � Ba�bakan, gerekli g�r�rse, Bakanlar Kurulunda g�r��t�kten sonra, T�rkiye B�y�k Millet Meclisinden g�ven isteyebilir.

G�ven istemi, T�rkiye B�y�k Millet Meclisine bildirilmesinden bir tam g�n ge�medik�e g�r��lemez ve g�r��melerin bitiminden bir tam g�n ge�medik�e oya konulamaz.

G�ven istemi, ancak �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�uyla reddedilebilir.

D. G�rev ve siyas� sorumluluk

MADDE 112. � Ba�bakan, Bakanlar Kurulunun ba�kan� olarak, bakanl�klar aras�nda i�birli�ini sa�lar ve h�k�metin genel siyasetinin y�r�t�lmesini g�zetir. Bakanlar Kurulu, bu siyasetin y�r�t�lmesinden birlikte sorumludur.

Her bakan, Ba�bakana kar�� sorumlu olup ayr�ca kendi yetkisi i�indeki i�lerden ve emri alt�ndakilerin eylem ve i�lemlerinden de sorumludur.

Ba�bakan, bakanlar�n g�revlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini g�zetmek ve d�zeltici �nlemleri almakla y�k�ml�d�r.

Bakanlar Kurulu �yelerinden milletvekili olmayanlar; 81 inci maddede yaz�l� �ekilde Millet Meclisi �n�nde andi�erler ve bakan s�fat�n� ta��d�klar� s�rece milletvekillerinin tabi olduklar� kay�t ve �artlara uyarlar ve yasama dokunulmazl��na sahip bulunurlar. Bunlar T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri gibi �denek ve yolluk al�rlar.

E. Bakanl�klar�n kurulmas� ve bakanlar

MADDE 113. � Bakanl�klar�n kurulmas�, kald�r�lmas�, g�revleri, yetkileri ve te�kilat� kanunla d�zenlenir.

A��k olan bakanl�klarla izinli veya �z�rl� olan bir bakana, di�er bir bakan ge�ici olarak vekillik eder. Ancak, bir bakan birden fazlas�na vekillik edemez.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi karar� ile Y�ce Divana verilen bir bakan bakanl�ktan d��er. Ba�bakan�n Y�ce Divana sevki halinde h�k�met istifa etmi� say�l�r.

Herhangi bir sebeple bo�alan bakanl��a en ge� onbe� g�n i�inde atama yap�l�r.

F. Se�imlerde ge�ici Bakanlar Kurulu

MADDE 114. � T�rkiye B�y�k Millet Meclisi genel se�imlerinden �nce, Adalet, ��i�leri ve Ula�t�rma bakanlar� �ekilir. Se�imin ba�lang�� tarihinden �� g�n �nce; se�im d�nemi bitmeden se�imin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise, bu karardan ba�layarak be� g�n i�inde, bu bakanl�klara T�rkiye B�y�k Millet Meclisi i�inden veya d��ar�dan ba��ms�zlar Ba�bakanca atan�r.

116 nc� maddegere�ince se�imlerin yenilenmesine karar verildi�inde Bakanlar Kurulu �ekilir ve Cumhurba�kan� ge�ici Bakanlar Kurulunu kurmak �zere bir Ba�bakan atar.

Ge�ici Bakanlar Kuruluna, Adalet, ��i�leri ve Ula�t�rma bakanlar� T�rkiye B�y�k Millet Meclisindeki veya Meclis d��ndaki ba��ms�zlardan olmak �zere, siyas� parti gruplar�ndan, oranlar�na g�re �ye al�n�r.

Siyas� parti gruplar�ndan al�nacak �ye say�s�n� T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kan� tespit ederek Ba�bakana bildirir. Teklif edilen bakanl�� kabul etmeyen veya sonradan �ekilen partililer yerine, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi i�inden veya d��ar�dan ba��ms�zlar atan�r.

Ge�ici Bakanlar Kurulu, yenilenme karar�n�n Resm� Gazetede il�n�ndan itibaren be� g�n i�inde kurulur.

Ge�ici Bakanlar Kurulu i�in g�venoyuna ba�vurulmaz.

Ge�ici Bakanlar Kurulu se�im s�resince ve yeni Meclis toplan�ncaya kadar vazife g�r�r.

G. T�z�kler

MADDE 115. � Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmas�n� g�stermek veya emretti�i i�leri belirtmek �zere, kanunlara ayk�r� olmamak ve Dan��tay�n incelemesinden ge�irilmek �art�yla t�z�kler ��karabilir.

T�z�kler, Cumhurba�kan�nca imzalan�r ve kanunlar gibi yay�mlan�r.

H. T�rkiye B�y�k Millet Meclisi se�imlerinin Cumhurba�kan�nca yenilenmesi

MADDE 116. � Bakanlar Kurulunun, 110 uncu maddede belirtilen g�venoyunu alamamas� ve 99 uncu veya 111 inci maddeler uyar�nca g�vensizlik oyuyla d��r�lmesi hallerinde; k�rkbe� g�n i�inde yeni Bakanlar Kurulu kurulamad�� veya kuruldu�u halde g�venoyu alamad�� takdirde Cumhurba�kan�, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kan�na dan��arak, se�imlerin yenilenmesine karar verebilir.

Ba�bakan�n g�vensizlik oyu ile d��r�lmeden istifa etmesi �zerine k�rkbe� g�n i�inde veya yeni se�ilen T�rkiye B�y�k Millet Meclisinde Ba�kanl�k Divan� se�iminden sonra yine k�rkbe� g�n i�inde Bakanlar Kurulunun kurulamamas� hallerinde de Cumhurba�kan� T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kan�na dan��arak se�imlerin yenilenmesine karar verebilir.

Yenilenme karar� Resm� Gazetede yay�mlan�r ve se�ime gidilir.

�. Mill� Savunma

1. Ba�komutanl�k ve Genelkurmay Ba�kanl��

MADDE 117. � Ba�komutanl�k, T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin manev� varl��ndan ayr�lamaz ve Cumhurba�kan� taraf�ndan temsil olunur.

Mill� g�venli�in sa�lanmas�ndan ve Silahl� Kuvvetlerin yurt savunmas�na haz�rlanmas�ndan, T�rkiye B�y�k Millet Meclisine kar��, Bakanlar Kurulu sorumludur.

Genelkurmay Ba�kan�; Silahl� Kuvvetlerin komutan� olup, sava�ta Ba�komutanl�k g�revlerini Cumhurba�kanl�� nam�na yerine getirir.

Genelkurmay Ba�kan�, Bakanlar Kurulunun teklifi �zerine, Cumhurba�kan�nca atan�r; g�rev ve yetkileri kanunla d�zenlenir. Genelkurmay Ba�kan�, bu g�rev ve yetkilerinden dolay� Ba�bakana kar�� sorumludur.

Mill� Savunma Bakanl��n�n, Genelkurmay Ba�kanl�� ve Kuvvet Komutanl�klar� ile g�rev ili�kileri ve yetki alan� kanunla d�zenlenir.

2. Mill� G�venlik Kurulu

MADDE 118. � (De�i�ik: 3.10.2001-4709/32 md.)Mill� G�venlik Kurulu; Cumhurba�kan�n�n ba�kanl��nda, Ba�bakan, Genelkurmay Ba�kan�, Ba�bakan yard�mc�lar�, Adalet, Mill� Savunma, ��i�leri, D��i�leri Bakanlar�, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlar� ve Jandarma Genel Komutan�ndan kurulur.

G�ndemin �zelli�ine g�re Kurul toplant�lar�na ilgili bakan ve ki�iler �a�r�l�p g�r��leri al�nabilir.

(De�i�ik: 3.10.2001-4709/32 md.)Mill� G�venlik Kurulu; Devletin mill� g�venlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanmas� ile ilgili al�nan tavsiye kararlar� ve gerekli koordinasyonunun sa�lanmas� konusundaki g�r��lerini Bakanlar Kuruluna bildirir. Kurulun, Devletin varl�� ve ba��ms�zl��, �lkenin b�t�nl�� ve b�l�nmezli�i, toplumun huzur ve g�venli�inin korunmas� hususunda al�nmas�n� zorunlu g�rd�� tedbirlere ait kararlar Bakanlar Kurulunca de�erlendirilir.

Mill� G�venlik Kurulunun g�ndemi; Ba�bakan ve Genelkurmay Ba�kan�n�n �nerileri dikkate al�narak Cumhurba�kan�nca d�zenlenir.

Cumhurba�kan� kat�lamad�� zamanlar Mill� G�venlik Kurulu Ba�bakan�n ba�kanl��nda toplan�r.

Mill� G�venlik Kurulu Genel Sekreterli�inin te�kilat� ve g�revleri kanunla d�zenlenir.

III. Ola�an�st� y�netim usulleri

A. Ola�an�st� haller

1. Tabi� afet ve a��r ekonomik bunal�m sebebiyle ola�an�st� hal il�n�

MADDE 119. � Tabi� afet, tehlikeli salg�n hastal�klar veya a��r ekonomik bunal�m hallerinde, Cumhurba�kan� ba�kanl��nda toplanan Bakanlar Kurulu, yurdun bir veya birden fazla b�lgesinde veya b�t�n�nde s�resi alt� ay� ge�memek �zere ola�an�st� hal il�n edebilir.

2. �iddet olaylar�n�n yayg�nla�mas� ve kamu d�zeninin cidd� �ekilde bozulmas� sebepleriyle ola�an�st� hal il�n�

MADDE 120. � Anayasa ile kurulan h�r demokrasi d�zenini veya temel hak ve h�rriyetleri ortadan kald�rmaya y�nelik yayg�n �iddet hareketlerine ait cidd� belirtilerin ortaya ��kmas� veya �iddet olaylar� sebebiyle kamu d�zeninin cidd� �ekilde bozulmas� hallerinde, Cumhurba�kan� ba�kanl��nda toplanan Bakanlar Kurulu, Mill� G�venlik Kurulunun da g�r��n� ald�ktan sonra yurdun bir veya birden fazla b�lgesinde veya b�t�n�nde, s�resi alt� ay� ge�memek �zere ola�an�st� hal il�n edebilir.

3. Ola�an�st� hallerle ilgili d�zenleme

MADDE 121. � Anayasan�n 119 ve 120 nci maddeleri uyar�nca ola�an�st� hal il�n�na karar verilmesi durumunda, bu karar Resm� Gazetede yay�mlan�r ve hemen T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin onay�na sunulur. T�rkiye B�y�k Millet Meclisi tatilde ise derhal toplant�ya �a��r�l�r. Meclis, ola�an�st� hal s�resini de�i�tirebilir, Bakanlar Kurulunun istemi �zerine, her defas�nda d�rt ay� ge�memek �zere, s�reyi uzatabilir veya ola�an�st� hali kald�rabilir.

119 uncu maddeuyar�nca il�n edilen ola�an�st� hallerde vatanda�lar i�in getirilecek para, mal ve �al��ma y�k�ml�l�kleri ile ola�an�st� hallerin her t�r� i�in ayr� ayr� ge�erli olmak �zere, Anayasan�n 15 inci maddesindeki ilkeler do�rultusunda temel hak ve h�rriyetlerin nas�l s�n�rlanaca�� veya nas�l durdurulaca��, halin gerektirdi�i tedbirlerin nas�l ve ne suretle al�naca��, kamu hizmeti g�revlilerine ne gibi yetkiler verilece�i, g�revlilerin durumlar�nda ne gibi de�i�iklikler yap�laca�� ve ola�an�st� y�netim usulleri, Ola�an�st� Hal Kanununda d�zenlenir.

Ola�an�st� hal s�resince, Cumhurba�kan�n�n ba�kanl��nda toplanan Bakanlar Kurulu, ola�an�st� halin gerekli k�ld�� konularda, kanun h�km�nde kararnameler ��karabilir. Bu kararnameler, Resm� Gazetede yay�mlan�r ve ayn� g�n T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin onay�na sunulur; bunlar�n Meclisce onaylanmas�na ili�kin s�re ve usul, ��t�z�kte belirlenir.

B. S�k�y�netim, seferberlik ve sava� hali

MADDE 122. � Anayasan�n tan�d�� h�r demokrasi d�zenini veya temel hak ve h�rriyetleri ortadan kald�rmaya y�nelen ve ola�an�st� hal il�n�n� gerektiren hallerden daha vahim �iddet hareketlerinin yayg�nla�mas� veya sava� hali, sava�� gerektirecek bir durumun ba�g�stermesi, ayaklanma olmas� veya vatan veya Cumhuriyete kar�� kuvvetli ve eylemli bir kalk��man�n veya �lkenin ve milletin b�l�nmezli�ini i�ten veya d��tan tehlikeye d��ren �iddet hareketlerinin yayg�nla�mas� sebepleriyle, Cumhurba�kan� ba�kanl��nda toplanan Bakanlar Kurulu, Mill� G�venlik Kurulunun da g�r��n� ald�ktan sonra, s�resi alt� ay� a�mamak �zere yurdun bir veya birden fazla b�lgesinde veya b�t�n�nde s�k�y�netim il�n edebilir. Bu karar, derhal Resm� Gazetede yay�mlan�r ve ayn� g�n T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin onay�na sunulur. T�rkiye B�y�k Millet Meclisi toplant� halinde de�ilse hemen toplant�ya �a��r�l�r. T�rkiye B�y�k Millet Meclisi gerekli g�rd�� takdirde s�k�y�netim s�resini k�saltabilir, uzatabilir veya s�k�y�netimi kald�rabilir.

S�k�y�netim s�resinde, Cumhurba�kan�n�n ba�kanl��nda toplanan Bakanlar Kurulu s�k�y�netim halinin gerekli k�ld�� konularda kanun h�km�nde kararname ��karabilir.

Bu kararnameler Resm� Gazetede yay�mlan�r ve ayn� g�n T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin onay�na sunulur. Bunlar�n Meclisce onaylanmas�na ili�kin s�re ve usul ��t�z�kte belirlenir.

S�k�y�netimin her defas�nda d�rt ay� a�mamak �zere uzat�lmas�, T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin karar�na ba�l�d�r. Sava� hallerinde bu d�rt ayl�k s�re aranmaz.

S�k�y�netim, seferberlik ve sava� hallerinde hangi h�k�mlerin uygulanaca�� ve i�lemlerin nas�l y�r�t�lece�i, idare ile olan ili�kileri, h�rriyetlerin nas�l k�s�tlanaca�� veya durdurulaca�� ve sava� veya sava�� gerektirecek bir durumun ba�g�stermesi halinde vatanda�lar i�in getirilecek y�k�ml�l�kler kanunla d�zenlenir.

S�k�y�netim komutanlar� Genelkurmay Ba�kanl��na ba�l� olarak g�rev yaparlar.

IV. �dare

A. �darenin esaslar�

1. �darenin b�t�nl�� ve kamu t�zelki�ili�i

MADDE 123.� �dare, kurulu� ve g�revleriyle bir b�t�nd�r ve kanunla d�zenlenir.

�darenin kurulu� ve g�revleri, merkezden y�netim ve yerinden y�netim esaslar�na dayan�r.

Kamu t�zelki�ili�i, ancak kanunla veya kanunun a��k�a verdi�i yetkiye dayan�larak kurulur.

2. Y�netmelikler

MADDE 124. � Ba�bakanl�k, bakanl�klar ve kamu t�zelki�ileri, kendi g�rev alanlar�n� ilgilendiren kanunlar�n ve t�z�klerin uygulanmas�n� sa�lamak �zere ve bunlara ayk�r� olmamak �art�yla, y�netmelikler ��karabilirler.

Hangi y�netmeliklerin Resm� Gazetede yay�mlanaca�� kanunda belirtilir.

B. Yarg� yolu

MADDE 125. � �darenin her t�rl� eylem ve i�lemlerine kar�� yarg� yolu a��kt�r.(Ek h�k�m: 13.8.1999-4446/2 md.)Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz �artla�ma ve s�zle�melerinde bunlardan do�an uyu�mazl�klar�n mill� veya milletleraras� tahkim yoluyla ��z�lmesi �ng�r�lebilir. Milletleraras� tahkime ancak yabanc�l�k unsuru ta��yan uyu�mazl�klar i�in gidilebilir.

Cumhurba�kan�n�n tek ba��na yapaca�� i�lemler ile Y�ksek Asker� ��ran�n kararlar� yarg� denetimi d��ndad�r.(Ek C�mle: 7/5/2010-5982/11 md.) Ancak, Y�ksek Asker� ��ran�n terfii i�lemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ay�rma hari� her t�rl� ili�ik kesme kararlar�na kar�� yarg� yolu a��kt�r.

�dar� i�lemlere kar�� a��lacak davalarda s�re, yaz�l� bildirim tarihinden ba�lar.

(De�i�ik: 7/5/2010-5982/11 md.) Yarg� yetkisi, idar� eylem ve i�lemlerin hukuka uygunlu�unun denetimi ile s�n�rl� olup, hi�bir surette yerindelik denetimi �eklinde kullan�lamaz. Y�r�tme g�revinin kanunlarda g�sterilen �ekil ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini k�s�tlayacak, idar� eylem ve i�lem niteli�inde veya takdir yetkisini kald�racak bi�imde yarg� karar� verilemez.

�dar� i�lemin uygulanmas� halinde telafisi g�� veya imk�ns�z zararlar�n do�mas� ve idar� i�lemin a��k�a hukuka ayk�r� olmas� �artlar�n�n birlikte ger�ekle�mesi durumunda gerek�e g�sterilerek y�r�tmenin durdurulmas�na karar verilebilir.

Kanun, ola�an�st� hallerde, s�k�y�netim, seferberlik ve sava� halinde ayr�ca mill� g�venlik, kamu d�zeni, genel sa�l�k nedenleri ile y�r�tmenin durdurulmas� karar� verilmesini s�n�rlayabilir.

�dare, kendi eylem ve i�lemlerinden do�an zarar� �demekle y�k�ml�d�r.

C. �darenin kurulu�u

1. Merkez� idare

MADDE 126. � T�rkiye, merkez� idare kurulu�u bak�m�ndan, co�rafya durumuna, ekonomik �artlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine g�re, illere; iller de di�er kademeli b�l�mlere ayr�l�r.

�llerin idaresi yetki geni�li�i esas�na dayan�r.

Kamu hizmetlerinin g�r�lmesinde verim ve uyum sa�lamak amac�yla, birden �ok ili i�ine alan merkez� idare te�kilat� kurulabilir. Bu te�kilat�n g�rev ve yetkileri kanunla d�zenlenir.

2. Mahall� idareler

MADDE 127. � Mahall� idareler; il, belediye veya k�y halk�n�n mahall� m��terek ihtiya�lar�n� kar��lamak �zere kurulu� esaslar� kanunla belirtilen ve karar organlar�, gene kanunda g�sterilen, se�menler taraf�ndan se�ilerek olu�turulan kamu t�zelki�ileridir.

Mahall� idarelerin kurulu� ve g�revleri ile yetkileri, yerinden y�netim ilkesine uygun olarak kanunla d�zenlenir.

(De�i�ik: 23.7.1995-4121/12 md.)Mahall� idarelerin se�imleri, 67 nci maddedeki esaslara g�re be� y�lda bir yap�l�r. Ancak, milletvekili genel veya ara se�iminden �nceki veya sonraki bir y�l i�inde yap�lmas� gereken mahall� idareler organlar�na veya bu organlar�n �yelerine ili�kin genel veya ara se�imler milletvekili genel veya ara se�imleriyle birlikte yap�l�r. Kanun, b�y�k yerle�im merkezleri i�in �zel y�netim bi�imleri getirebilir.

Mahall� idarelerin se�ilmi� organlar�n�n, organl�k s�fat�n� kazanmalar�na ili�kin itirazlar�n ��z�m� ve kaybetmeleri, konusundaki denetim yarg� yolu ile olur. Ancak, g�revleri ile ilgili bir su� sebebi ile hakk�nda soru�turma veya kovu�turma a��lan mahall� idare organlar� veya bu organlar�n �yelerini, ��i�leri Bakan�, ge�ici bir tedbir olarak, kesin h�kme kadar uzakla�t�rabilir.

Merkez� idare, mahall� idareler �zerinde, mahall� hizmetlerin idarenin b�t�nl�� ilkesine uygun �ekilde y�r�t�lmesi, kamu g�revlerinde birli�in sa�lanmas�, toplum yarar�n�n korunmas� ve mahall� ihtiya�lar�n gere�i gibi kar��lanmas� amac�yla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idar� vesayet yetkisine sahiptir.

Mahall� idarelerin belirli kamu hizmetlerinin g�r�lmesi amac� ile, kendi aralar�nda Bakanlar Kurulunun izni ile birlik kurmalar�, g�revleri, yetkileri, maliye ve kolluk i�leri ve merkez� idare ile kar��l�kl� ba� ve ilgileri kanunla d�zenlenir. Bu idarelere, g�revleri ile orant�l� gelir kaynaklar� sa�lan�r.

D. Kamu hizmeti g�revlileriyle ilgili h�k�mler

1. Genel ilkeler

MADDE 128. � Devletin, kamu iktisad� te�ebb�sleri ve di�er kamu t�zelki�ilerinin genel idare esaslar�na g�re y�r�tmekle y�k�ml� olduklar� kamu hizmetlerinin gerektirdi�i asl� ve s�rekli g�revler, memurlar ve di�er kamu g�revlileri eliyle g�r�l�r.

Memurlar�n ve di�er kamu g�revlilerinin nitelikleri, atanmalar�, g�rev ve yetkileri, haklar� ve y�k�ml�l�kleri, ayl�k ve �denekleri ve di�er �zl�k i�leri kanunla d�zenlenir.(Ek C�mle: 7/5/2010-5982/12 md.) Ancak, mal� ve sosyal haklara ili�kin toplu s�zle�me h�k�mleri sakl�d�r.

�st kademe y�neticilerinin yeti�tirilme usul ve esaslar�, kanunla �zel olarak d�zenlenir.

2. G�rev ve sorumluluklar�, disiplin kovu�turulmas�nda g�vence

MADDE 129. � Memurlar ve di�er kamu g�revlileri Anayasa ve kanunlara sad�k kalarak faaliyette bulunmakla y�k�ml�d�rler.

Memurlar ve di�er kamu g�revlileri ile kamu kurumu niteli�indeki meslek kurulu�lar� ve bunlar�n �st kurulu�lar� mensuplar�na savunma hakk� tan�nmad�k�a disiplin cezas� verilemez.

(De�i�ik: 7/5/2010-5982/13 md.) Disiplin kararlar� yarg� denetimi d��nda b�rak�lamaz.

Silahl� Kuvvetler mensuplar� ile h�kimler ve savc�lar hakk�ndaki h�k�mler sakl�d�r.

Memurlar ve di�er kamu g�revlilerinin yetkilerini kullan�rken i�ledikleri kusurlardan do�an tazminat davalar�, kendilerine r�cu edilmek kayd�yla ve kanunun g�sterdi�i �ekil ve �artlara uygun olarak, ancak idare aleyhine a��labilir.

Memurlar ve di�er kamu g�revlileri hakk�nda i�ledikleri iddia edilen su�lardan �t�r� ceza kovu�turmas� a��lmas�, kanunla belirlenen istisnalar d��nda, kanunun g�sterdi�i idar� merciin iznine ba�l�d�r.

E. Y�ksek��retim kurumlar� ve �st kurulu�lar�

1. Y�ksek��retim kurumlar�

MADDE 130. � �a�da� e�itim-��retim esaslar�na dayanan bir d�zen i�inde milletin ve �lkenin ihtiya�lar�na uygun insan g�c� yeti�tirmek amac� ile; orta��retime dayal� �e�itli d�zeylerde e�itim-��retim, bilimsel ara�t�rma, yay�n ve dan��manl�k yapmak, �lkeye ve insanl��a hizmet etmek �zere �e�itli birimlerden olu�an kamu t�zelki�ili�ine ve bilimsel �zerkli�e sahip �niversiteler Devlet taraf�ndan kanunla kurulur.

Kanunda g�sterilen usul ve esaslara g�re, kazan� amac�na y�nelik olmamak �art� ile vak�flar taraf�ndan, Devletin g�zetim ve denetimine t�bi y�ksek��retim kurumlar� kurulabilir.

Kanun, �niversitelerin �lke sath�na dengeli bir bi�imde yay�lmas�n� g�zetir.

�niversiteler ile ��retim �yeleri ve yard�mc�lar� serbest�e her t�rl� bilimsel ara�t�rma ve yay�nda bulunabilirler. Ancak, bu yetki, Devletin varl�� ve ba��ms�zl�� ve milletin ve �lkenin b�t�nl�� ve b�l�nmezli�i aleyhinde faaliyette bulunma serbestli�i vermez.

�niversiteler ve bunlara ba�l� birimler, Devletin g�zetimi ve denetimi alt�nda olup, g�venlik hizmetleri Devlet�e sa�lan�r.

Kanunun belirledi�i usul ve esaslara g�re; rekt�rler Cumhurba�kan�nca, dekanlar ise Y�ksek��retim Kurulunca se�ilir ve atan�r.

�niversite y�netim ve denetim organlar� ile ��retim elemanlar�; Y�ksek��retim Kurulunun veya �niversitelerin yetkili organlar�n�n d��nda kalan makamlarca her ne suretle olursa olsun g�revlerinden uzakla�t�r�lamazlar.

(De�i�ik: 29.10.2005-5428/1 md.)�niversitelerin haz�rlad�� b�t�eler; Y�ksek��retim Kurulunca tetkik ve onayland�ktan sonra Mill� E�itim Bakanl��na sunulur ve merkezi y�netim b�t�esinin ba�l� oldu�u esaslara uygun olarak i�leme t�bi tutularak y�r�rl��e konulur ve denetlenir.

Y�ksek��retim kurumlar�n�n kurulu� ve organlar� ile i�leyi�leri ve bunlar�n se�imleri, g�rev, yetki ve sorumluluklar� �niversiteler �zerinde Devletin g�zetim ve denetim hakk�n� kullanma usulleri, ��retim elemanlar�n�n g�revleri, unvanlar�, atama, y�kselme ve emeklilikleri, ��retim eleman� yeti�tirme, �niversitelerin ve ��retim elemanlar�n�n kamu kurulu�lar� ve di�er kurumlar ile ili�kileri, ��retim d�zeyleri ve s�releri, y�ksek��retime giri�, devam ve al�nacak har�lar, Devletin yapaca�� yard�mlar ile ilgili ilkeler, disiplin ve ceza i�leri, mal� i�ler, �zl�k haklar�, ��retim elemanlar�n�n uyacaklar� ko�ullar, �niversiteleraras� ihtiya�lara g�re ��retim elemanlar�n�n g�revlendirilmesi, ��renimin ve ��retimin h�rriyet ve teminat i�inde ve �a�da� bilim ve teknoloji gereklerine g�re y�r�t�lmesi, Y�ksek��retim Kuruluna ve �niversitelere Devletin sa�lad�� mal� kaynaklar�n kullan�lmas� kanunla d�zenlenir.

Vak�flar taraf�ndan kurulan y�ksek��retim kurumlar�, mal� ve idar� konular� d��ndaki akademik �al��malar�, ��retim elemanlar�n�n sa�lanmas� ve g�venlik y�nlerinden, Devlet eliyle kurulan y�ksek��retim kurumlar� i�in Anayasada belirtilen h�k�mlere t�bidir.

2. Y�ksek��retim �st kurulu�lar�

MADDE 131. � Y�ksek��retim kurumlar�n�n ��retimini planlamak, d�zenlemek, y�netmek, denetlemek, y�ksek��retim kurumlar�ndaki e�itim-��retim ve bilimsel ara�t�rma faaliyetlerini y�nlendirmek, bu kurumlar�n kanunda belirtilen ama� ve ilkeler do�rultusunda kurulmas�n�, geli�tirilmesini ve �niversitelere tahsis edilen kaynaklar�n etkili bir bi�imde kullan�lmas�n� sa�lamak ve ��retim elemanlar�n�n yeti�tirilmesi i�in planlama yapmak maksad� ile Y�ksek��retim Kurulu kurulur.

(De�i�ik: 7.5.2004-5170/8 md.)Y�ksek��retim Kurulu, �niversiteler ve Bakanlar Kurulunca se�ilen ve say�lar�, nitelikleri, se�ilme usulleri kanunla belirlenen adaylar aras�ndan rekt�rl�k ve ��retim �yeli�inde ba�ar�l� hizmet yapm�� profes�rlere �ncelik vermek sureti ile Cumhurba�kan�nca atanan �yeler ve Cumhurba�kan�nca do�rudan do�ruya se�ilen �yelerden kurulur.

Kurulun te�kilat�, g�rev, yetki, sorumlulu�u ve �al��ma esaslar� kanunla d�zenlenir.

3. Y�ksek��retim kurumlar�ndan �zel h�k�mlere t�bi olanlar

MADDE 132. � T�rk Silahl� Kuvvetleri ve emniyet te�kilat�na ba�l� y�ksek��retim kurumlar� �zel kanunlar�n�n h�k�mlerine t�bidir.

(De�i�ik 21.6.2005-5370/1 md.) F. Radyo ve Televizyon �st Kurulu, radyo ve televizyon kurulu�lar� ve kamuyla ili�kili haber ajanslar�

MADDE 133. � (De�i�ik: 8.7.1993-3913/1 md.) Radyo ve televizyon istasyonlar� kurmak ve i�letmek kanunla d�zenlenecek �artlar �er�evesinde serbesttir.

(Ek: 21.6.2005-5370/1 md.) Radyo ve televizyon faaliyetlerini d�zenlemek ve denetlemek amac�yla kurulan Radyo ve Televizyon �st Kurulu dokuz �yeden olu�ur. �yeler, siyasi parti gruplar�n�n �ye say�s� oran�nda belirlenecek �ye say�s�n�n iki�er kat� olarak g�sterecekleri adaylar aras�ndan, her siyasi parti grubuna d��en �ye say�s� esas al�nmak suretiyle T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Genel Kurulunca se�ilir. Radyo ve Televizyon �st Kurulunun kurulu�u, g�rev ve yetkileri, �yelerinin nitelikleri, se�im usulleri ve g�rev s�releri kanunla d�zenlenir.

Devlet�e kamu t�zelki�ili�i olarak kurulan tek radyo ve televizyon kurumu ile kamu t�zelki�ilerinden yard�m g�ren haber ajanslar�n�n �zerkli�i ve yay�nlar�n�n tarafs�zl�� esast�r.

G. Atat�rk K�lt�r, Dil ve Tarih Y�ksek Kurumu

MADDE 134. � Atat�rk�� d��nceyi, Atat�rk ilke ve ink�l�plar�n�, T�rk k�lt�r�n�, T�rk tarihini ve T�rk dilini bilimsel yoldan ara�t�rmak, tan�tmak ve yaymak ve yay�nlar yapmak amac�yla; Atat�rk��n manev� himayelerinde, Cumhurba�kan�n�n g�zetim ve deste�inde, Ba�bakanl��a ba�l�; Atat�rk Ara�t�rma Merkezi, T�rk Dil Kurumu, T�rk Tarih Kurumu ve Atat�rk K�lt�r Merkezinden olu�an, kamu t�zelki�ili�ine sahip �Atat�rk K�lt�r, Dil ve Tarih Y�ksek Kurumu� kurulur.

T�rk Dil Kurumu ile T�rk Tarih Kurumu i�in Atat�rk��n vasiyetnamesinde belirtilen mal� menfaatler sakl� olup kendilerine tahsis edilir.

Atat�rk K�lt�r, Dil ve Tarih Y�ksek Kurumunun; kurulu�u, organlar�, �al��ma usulleri ve �zl�k i�leri ile kurulu�una dahil kurumlar �zerindeki yetkileri kanunla d�zenlenir.

H. Kamu kurumu niteli�indeki meslek kurulu�lar�

MADDE 135. � Kamu kurumu niteli�indeki meslek kurulu�lar� ve �st kurulu�lar�; belli bir mesle�e mensup olanlar�n m��terek ihtiya�lar�n� kar��lamak, meslek� faaliyetlerini kolayla�t�rmak, mesle�in genel menfaatlere uygun olarak geli�mesini sa�lamak, meslek mensuplar�n�n birbirleri ile ve halk ile olan ili�kilerinde d�r�stl�� ve g�veni h�kim k�lmak �zere meslek disiplini ve ahl�k�n� korumak maksad� ile kanunla kurulan ve organlar� kendi �yeleri taraf�ndan kanunda g�sterilen usullere g�re yarg� g�zetimi alt�nda, gizli oyla se�ilen kamu t�zelki�ilikleridir.

Kamu kurum ve kurulu�lar� ile kamu iktisad� te�ebb�slerinde asl� ve s�rekli g�revlerde �al��anlar�n meslek kurulu�lar�na girme mecburiyeti aranmaz.

(De�i�ik: 23.7.1995-4121/13 md.)Bu meslek kurulu�lar�, kurulu� ama�lar� d��nda faaliyette bulunamazlar.

(De�i�ik: 23.7.1995-4121/13 md.)Bu meslek kurulu�lar� ve �st kurulu�lar� organlar�n�n se�imlerinde siyas� partiler aday g�steremezler.

(De�i�ik: 23.7.1995-4121/13 md.)Bu meslek kurulu�lar� �zerinde Devletin idar� ve mal� denetimine ili�kin kurallar kanunla d�zenlenir.

(De�i�ik: 23.7.1995-4121/13 md.)Ama�lar� d��nda faaliyet g�steren meslek kurulu�lar�n�n sorumlu organlar�n�n g�revine, kanunun belirledi�i merciin veya Cumhuriyet savc�s�n�n istemi �zerine mahkeme karar�yla son verilir ve yerlerine yenileri se�tirilir.

(De�i�ik: 23.7.1995-4121/13 md.)Ancak, mill� g�venli�in, kamu d�zeninin, su� i�lenmesini veya su�un devam�n� �nlemenin yahut yakalaman�n gerektirdi�i hallerde gecikmede sak�nca varsa, kanunla bir merci, meslek kurulu�lar�n� veya �st kurulu�lar�n� faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin karar�, yirmid�rt saat i�erisinde g�revli h�kimin onay�na sunulur. H�kim, karar�n� k�rksekiz saat i�inde a��klar; aksi halde, bu idar� karar kendili�inden y�r�rl�kten kalkar.

�. Diyanet ��leri Ba�kanl��

MADDE 136. � Genel idare i�inde yer alan Diyanet ��leri Ba�kanl��, l�iklik ilkesi do�rultusunda, b�t�n siyas� g�r�� ve d��n��lerin d��nda kalarak ve millet�e dayan��ma ve b�t�nle�meyi ama� edinerek, �zel kanununda g�sterilen g�revleri yerine getirir.

J. Kanunsuz emir

MADDE 137. � Kamu hizmetlerinde herhangi bir s�fat ve suretle �al��makta olan kimse, �st�nden ald�� emri, y�netmelik, t�z�k, kanun veya Anayasa h�k�mlerine ayk�r� g�r�rse, yerine getirmez ve bu ayk�r�l�� o emri verene bildirir. Ancak, �st� emrinde �srar eder ve bu emrini yaz� ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz.

Konusu su� te�kil eden emir, hi�bir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.

Asker� hizmetlerin g�r�lmesi ve acele hallerde kamu d�zeni ve kamu g�venli�inin korunmas� i�in kanunla g�sterilen istisnalar sakl�d�r.

��NC� B�L�M

Yarg�

I. Genel h�k�mler

A. Mahkemelerin ba��ms�zl��

MADDE 138. � H�kimler, g�revlerinde ba��ms�zd�rlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdan� kanaatlerine g�re h�k�m verirler.

Hi�bir organ, makam, merci veya ki�i, yarg� yetkisinin kullan�lmas�nda mahkemelere ve h�kimlere emir ve talimat veremez; genelge g�nderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz.

G�r�lmekte olan bir dava hakk�nda Yasama Meclisinde yarg� yetkisinin kullan�lmas� ile ilgili soru sorulamaz, g�r��me yap�lamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz.

Yasama ve y�r�tme organlar� ile idare, mahkeme kararlar�na uymak zorundad�r; bu organlar ve idare, mahkeme kararlar�n� hi�bir suretle de�i�tiremez ve bunlar�n yerine getirilmesini geciktiremez.

B. H�kimlik ve savc�l�k teminat�

MADDE 139. � H�kimler ve savc�lar azlolunamaz, kendileri istemedik�e Anayasada g�sterilen ya�tan �nce emekliye ayr�lamaz; bir mahkemenin veya kadronun kald�r�lmas� sebebiyle de olsa, ayl�k, �denek ve di�er �zl�k haklar�ndan yoksun k�l�namaz.

Meslekten ��kar�lmay� gerektiren bir su�tan dolay� h�k�m giymi� olanlar, g�revini sa�l�k bak�m�ndan yerine getiremeyece�i kesin olarak anla��lanlar veya meslekte kalmalar�n�n uygun olmad��na karar verilenler hakk�nda kanundaki istisnalar sakl�d�r.

C. H�kimlik ve savc�l�k mesle�i

MADDE 140. � H�kimler ve savc�lar adl� ve idar� yarg� h�kim ve savc�lar� olarak g�rev yaparlar. Bu g�revler meslekten h�kim ve savc�lar eliyle y�r�t�l�r.

H�kimler, mahkemelerin ba��ms�zl�� ve h�kimlik teminat� esaslar�na g�re g�rev ifa ederler.

H�kim ve savc�lar�n nitelikleri, atanmalar�, haklar� ve �devleri, ayl�k ve �denekleri, meslekte ilerlemeleri, g�revlerinin ve g�rev yerlerinin ge�ici veya s�rekli olarak de�i�tirilmesi, haklar�nda disiplin kovu�turmas� a��lmas� ve disiplin cezas� verilmesi, g�revleriyle ilgili veya g�revleri s�ras�nda i�ledikleri su�lar�ndan dolay� soru�turma yap�lmas� ve yarg�lanmalar�na karar verilmesi, meslekten ��karmay� gerektiren su�luluk veya yetersizlik halleri ve meslek i�i e�itimleri ile di�er �zl�k i�leri mahkemelerin ba��ms�zl�� ve h�kimlik teminat� esaslar�na g�re kanunla d�zenlenir.

H�kimler ve savc�lar altm��be� ya��n� bitirinceye kadar hizmet g�r�rler; Asker� h�kimlerin ya� haddi, y�kselme ve emeklilikleri kanunda g�sterilir.

H�kimler ve savc�lar, kanunda belirtilenlerden ba�ka, resm� ve �zel hi�bir g�rev alamazlar.

H�kimler ve savc�lar idar� g�revleri y�n�nden Adalet Bakanl��na ba�l�d�rlar.

H�kim ve savc� olup da adalet hizmetindeki idar� g�revlerde �al��anlar, h�kimler ve savc�lar hakk�ndaki h�k�mlere t�bidirler. Bunlar, h�kimler ve savc�lara ait esaslar dairesinde s�n�fland�r�l�r ve derecelendirilirler, h�kimlere ve savc�lara tan�nan her t�rl� haklardan yararlan�rlar.

D. Duru�malar�n a��k ve kararlar�n gerek�eli olmas�

MADDE 141. � Mahkemelerde duru�malar herkese a��kt�r. Duru�malar�n bir k�sm�n�n veya tamam�n�n kapal� yap�lmas�na ancak genel ahl�k�n veya kamu g�venli�inin kesin olarak gerekli k�ld�� hallerde karar verilebilir.

K��klerin yarg�lanmas� hakk�nda kanunla �zel h�k�mler konulur.

B�t�n mahkemelerin her t�rl� kararlar� gerek�eli olarak yaz�l�r.

Davalar�n en az giderle ve m�mk�n olan s�ratle sonu�land�r�lmas�, yarg�n�n g�revidir.

E. Mahkemelerin kurulu�u

MADDE 142. � Mahkemelerin kurulu�u, g�rev ve yetkileri, i�leyi�i ve yarg�lama usulleri kanunla d�zenlenir.

F. Devlet G�venlik Mahkemeleri

MADDE 143. � (M�lga: 7.5.2004-5170/9 md.)

G. Adalet hizmetlerinin denetimi ^{^[5]}

MADDE 144. � (De�i�ik: 7/5/2010-5982/14 md.)Adalet hizmetleri ile savc�lar�n idar� g�revleri y�n�nden Adalet Bakanl��nca denetimi, adalet m�fetti�leri ile h�kim ve savc� mesle�inden olan i� denet�iler; ara�t�rma, inceleme ve soru�turma i�lemleri ise adalet m�fetti�leri eliyle yap�l�r. Buna ili�kin usul ve esaslar kanunla d�zenlenir.

H. Asker� yarg�

MADDE 145. � (De�i�ik: 7/5/2010-5982/15 md.)Asker� yarg�, asker� mahkemeler ve disiplin mahkemeleri taraf�ndan y�r�t�l�r. Bu mahkemeler; asker ki�iler taraf�ndan i�lenen asker� su�lar ile bunlar�n asker ki�iler aleyhine veya askerlik hizmet ve g�revleriyle ilgili olarak i�ledikleri su�lara ait davalara bakmakla g�revlidir. Devletin g�venli�ine, anayasal d�zene ve bu d�zenin i�leyi�ine kar�� su�lara ait davalar her halde adliye mahkemelerinde g�r�l�r.

Sava� hali haricinde, asker olmayan ki�iler asker� mahkemelerde yarg�lanamaz.

Asker� mahkemelerin sava� halinde hangi su�lar ve hangi ki�iler bak�m�ndan yetkili olduklar�; kurulu�lar� ve gerekti�inde bu mahkemelerde adl� yarg� h�kim ve savc�lar�n�n g�revlendirilmeleri kanunla d�zenlenir.

Asker� yarg� organlar�n�n kurulu�u, i�leyi�i, asker� h�kimlerin �zl�k i�leri, asker� savc�l�k g�revlerini yapan asker� h�kimlerin g�revli bulunduklar� komutanl�kla ili�kileri, mahkemelerin ba��ms�zl�� ve h�kimlik teminat� esaslar�na g�re kanunla d�zenlenir.

II. Y�ksek mahkemeler

A. Anayasa Mahkemesi

1. Kurulu�u

MADDE 146. � (De�i�ik: 7/5/2010-5982/16 md.)Anayasa Mahkemesi onyedi �yeden kurulur.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi; iki �yeyi Say��tay Genel Kurulunun kendi ba�kan ve �yeleri aras�ndan, her bo� yer i�in g�sterecekleri ��er aday i�inden, bir �yeyi ise baro ba�kanlar�n�n serbest avukatlar aras�ndan g�sterecekleri �� aday i�inden yapaca�� gizli oylamayla se�er. T�rkiye B�y�k Millet Meclisinde yap�lacak bu se�imde, her bo� �yelik i�in ilk oylamada �ye tam say�s�n�n ��te iki ve ikinci oylamada �ye tam say�s�n�n salt �o�unlu�u aran�r. �kinci oylamada salt �o�unluk sa�lanamazsa, bu oylamada en �ok oy alan iki aday i�in ��nc� oylama yap�l�r; ��nc� oylamada en fazla oy alan aday �ye se�ilmi� olur.

Cumhurba�kan�; �� yeyi Yarg�tay, iki �yeyi Dan��tay, bir �yeyi Asker� Yarg�tay, bir �yeyi Asker� Y�ksek �dare Mahkemesi genel kurullar�nca kendi ba�kan ve �yeleri aras�ndan her bo� yer i�in g�sterecekleri ��er aday i�inden; en az ikisi hukuk�u olmak �zere �� yeyi Y�ksek��retim Kurulunun kendi �yesi olmayan y�ksek��retim kurumlar�n�n hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallar�nda g�rev yapan ��retim �yeleri aras�ndan g�sterece�i ��er aday i�inden; d�rt �yeyi �st kademe y�neticileri, serbest avukatlar, birinci s�n�f h�kim ve savc�lar ile en az be� y�l raport�rl�k yapm�� Anayasa Mahkemesi raport�rleri aras�ndan se�er.

Yarg�tay, Dan��tay, Asker� Yarg�tay, Asker� Y�ksek �dare Mahkemesi ve Say��tay genel kurullar� ile Y�ksek��retim Kurulundan Anayasa Mahkemesi �yeli�ine aday g�stermek i�in yap�lacak se�imlerde, her bo� �yelik i�in,[6] en fazla oy alan �� ki�i aday g�sterilmi� say�l�r. Baro ba�kanlar�n�n serbest avukatlar aras�ndan g�sterecekleri �� aday i�in yap�lacak se�imde[7]en fazla oy alan �� ki�i aday g�sterilmi� say�l�r.

Anayasa Mahkemesine �ye se�ilebilmek i�in, k�rkbe� ya��n doldurulmu� olmas� kayd�yla; y�ksek��retim kurumlar� ��retim �yelerinin profes�r veya do�ent unvan�n� kazanm��, avukatlar�n en az yirmi y�l fiilen avukatl�k yapm��, �st kademe y�neticilerinin y�ksek��renim g�rm�� ve en az yirmi y�l kamu hizmetinde fiilen �al��m��, birinci s�n�f h�kim ve savc�lar�n adayl�k dahil en az yirmi y�l �al��m�� olmas� �artt�r.

Anayasa Mahkemesi �yeleri aras�ndan gizli oyla ve �ye tam say�s�n�n salt �o�unlu�u ile d�rt y�l i�in bir Ba�kan ve iki ba�kanvekili se�ilir. S�resi bitenler yeniden se�ilebilirler.

Anayasa Mahkemesi �yeleri asl� g�revleri d��nda resmi veya �zel hi�bir g�rev alamazlar.

2. �yelerin g�rev s�resi ve �yeli�in sona ermesi ^{^[8]}

MADDE 147. � (De�i�ik: 7/5/2010-5982/17 md.)Anayasa Mahkemesi �yeleri oniki y�l i�in se�ilirler. Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi �yesi se�ilemez. Anayasa Mahkemesi �yeleri altm��be� ya��n� doldurunca emekliye ayr�l�rlar. Zorunlu emeklilik ya��ndan �nce g�rev s�resi dolan �yelerin ba�ka bir g�revde �al��malar� ve �zl�k i�leri kanunla d�zenlenir.

Anayasa Mahkemesi �yeli�i, bir �yenin h�kimlik mesle�inden ��kar�lmay� gerektiren bir su�tan dolay� h�k�m giymesi halinde kendili�inden; g�revini sa�l�k bak�m�ndan yerine getiremeyece�inin kesin olarak anla��lmas� halinde de, Anayasa Mahkemesi �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�unun karar� ile sona erer.

3. G�rev ve yetkileri

MADDE 148. � Anayasa Mahkemesi, kanunlar�n, kanun h�km�nde kararnamelerin ve T�rkiye B�y�k Millet Meclisi ��t�z��n�n Anayasaya �ekil ve esas bak�mlar�ndan uygunlu�unu denetler(Ek: 7/5/2010-5982/18 md.) vebireysel ba�vurular� karara ba�lar. Anayasa de�i�ikliklerini ise sadece �ekil bak�m�ndan inceler ve denetler. Ancak, ola�an�st� hallerde, s�k�y�netim ve sava� hallerinde ��kar�lan kanun h�km�nde kararnamelerin �ekil ve esas bak�m�ndan Anayasaya ayk�r�l�� iddias�yla, Anayasa Mahkemesinde dava a��lamaz.

Kanunlar�n �ekil bak�m�ndan denetlenmesi, son oylaman�n, �ng�r�len �o�unlukla yap�l�p yap�lmad��; Anayasa de�i�ikliklerinde ise, teklif ve oylama �o�unlu�una ve ivedilikle g�r��lemeyece�i �art�na uyulup uyulmad�� hususlar� ile s�n�rl�d�r. �ekil bak�m�ndan denetleme, Cumhurba�kan�nca veya T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yelerinin be�te biri taraf�ndan istenebilir. Kanunun yay�mland�� tarihten itibaren on g�n ge�tikten sonra, �ekil bozuklu�una dayal� iptal davas� a��lamaz; def�i yoluyla da ileri s�r�lemez.

(Ek: 7/5/2010-5982/18 md.)Herkes, Anayasada g�vence alt�na al�nm�� temel hak ve �zg�rl�klerinden, Avrupa �nsan Haklar� S�zle�mesi kapsam�ndaki herhangi birinin kamu g�c� taraf�ndan, ihlal edildi�i iddias�yla Anayasa Mahkemesine ba�vurabilir. Ba�vuruda bulunabilmek i�in ola�an kanun yollar�n�n t�ketilmi� olmas� �artt�r.

Bireysel ba�vuruda, kanun yolunda g�zetilmesi gereken hususlarda inceleme yap�lamaz.

Bireysel ba�vuruya ili�kin usul ve esaslar kanunla d�zenlenir.

Anayasa Mahkemesi Cumhurba�kan�n�,(Ek: 7/5/2010-5982/18 md.)T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kan�n�, Bakanlar Kurulu �yelerini, Anayasa Mahkemesi, Yarg�tay, Dan��tay, Asker� Yarg�tay, Asker� Y�ksek �dare Mahkemesi Ba�kan ve �yelerini, Ba�savc�lar�n�, Cumhuriyet Ba�savc�vekilini, H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulu ve Say��tay Ba�kan ve �yelerini g�revleriyle ilgili su�lardan dolay� Y�ce Divan s�fat�yla yarg�lar.

(Ek: 7/5/2010-5982/18 md.)Genelkurmay Ba�kan�, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlar� ile Jandarma Genel Komutan� da g�revleriyle ilgili su�lardan dolay� Y�ce Divanda yarg�lan�rlar.

Y�ce Divanda, savc�l�k g�revini Cumhuriyet Ba�savc�s� veya Cumhuriyet Ba�savc�vekili yapar.

(De�i�ik: 7/5/2010-5982/18 md.)Y�ce Divan kararlar�na kar�� yeniden inceleme ba�vurusu yap�labilir. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucunda verdi�i kararlar kesindir.

Anayasa Mahkemesi, Anayasa ile verilen di�er g�revleri de yerine getirir.

4. �al��ma ve yarg�lama usul�

MADDE 149. � (De�i�ik: 7/5/2010-5982/19 md.)Anayasa Mahkemesi, iki b�l�m ve Genel Kurul halinde �al��r. B�l�mler, ba�kanvekili ba�kanl��nda d�rt �yenin kat�l�m�yla toplan�r. Genel Kurul, Mahkeme Ba�kan�n�n veya Ba�kan�n belirleyece�i ba�kanvekilinin ba�kanl��nda en az oniki �ye ile toplan�r. B�l�mler ve Genel Kurul, kararlar�n� salt �o�unlukla al�r. Bireysel ba�vurular�n kabul edilebilirlik incelemesi i�in komisyonlar olu�turulabilir.

Siyas� partilere ili�kin dava ve ba�vurulara, iptal ve itiraz davalar� ile Y�ce Divan s�fat�yla y�r�t�lecek yarg�lamalara Genel Kurulca bak�l�r, bireysel ba�vurular ise b�l�mlerce karara ba�lan�r.

Anayasa de�i�ikli�inde iptale, siyas� partilerin kapat�lmas�na ya da Devlet yard�m�ndan yoksun b�rak�lmas�na karar verilebilmesi i�in toplant�ya kat�lan �yelerin ��te iki oy �oklu�u �artt�r.

�ekil bozuklu�una dayal� iptal davalar� Anayasa Mahkemesince �ncelikle incelenip karara ba�lan�r.

Anayasa Mahkemesinin kurulu�u, Genel Kurul ve b�l�mlerin yarg�lama usulleri, Ba�kan, ba�kanvekilleri ve �yelerin disiplin i�leri kanunla; Mahkemenin �al��ma esaslar�, b�l�m ve komisyonlar�n olu�umu ve i�b�l�m� kendi yapaca�� t�z�kle d�zenlenir.

Anayasa Mahkemesi Y�ce Divan s�fat�yla bakt�� davalar d��nda kalan i�leri dosya �zerinde inceler. Ancak, bireysel ba�vurularda duru�ma yap�lmas�na karar verilebilir. Mahkeme ayr�ca, gerekli g�rd�� hallerde s�zl� a��klamalar�n� dinlemek �zere ilgilileri ve konu �zerinde bilgisi olanlar� �a��rabilir ve siyas� partilerin kapat�lmas�na ili�kin davalarda, Yarg�tay Cumhuriyet Ba�savc�s�ndan sonra kapat�lmas� istenen siyas� partinin genel ba�kanl��n�n veya tayin edece�i bir vekilin savunmas�n� dinler.

5. �ptal davas�

MADDE 150. � Kanunlar�n, kanun h�km�ndeki kararnamelerin, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi ��t�z��n�n veya bunlar�n belirli maddeve h�k�mlerinin �ekil ve esas bak�m�ndan Anayasaya ayk�r�l�� iddias�yla Anayasa Mahkemesinde do�rudan do�ruya iptal davas� a�abilme hakk�, Cumhurba�kan�na, iktidar ve anamuhalefet partisi Meclis gruplar� ile T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �ye tamsay�s�n�n en az be�te biri tutar�ndaki �yelere aittir. �ktidarda birden fazla siyas� partinin bulunmas� halinde, iktidar partilerinin dava a�ma hakk�n� en fazla �yeye sahip olan parti kullan�r.

6. Dava a�ma s�resi

MADDE 151. � Anayasa Mahkemesinde do�rudan do�ruya iptal davas� a�ma hakk�, iptali istenen kanun, kanun h�km�nde kararname veya ��t�z��n Resm� Gazetede yay�mlanmas�ndan ba�layarak altm�� g�n sonra d��er.

7. Anayasaya ayk�r�l��n di�er mahkemelerde ileri s�r�lmesi

MADDE 152. � Bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir kanun veya kanun h�km�nde kararnamenin h�k�mlerini Anayasaya ayk�r� g�r�rse veya taraflardan birinin ileri s�rd�� ayk�r�l�k iddias�n�n cidd� oldu�u kan�s�na var�rsa, Anayasa Mahkemesinin bu konuda verece�i karara kadar davay� geri b�rak�r.

Mahkeme, Anayasaya ayk�r�l�k iddias�n� cidd� g�rmezse bu iddia, temyiz merciince esas h�k�mle birlikte karara ba�lan�r.

Anayasa Mahkemesi, i�in kendisine geli�inden ba�lamak �zere be� ay i�inde karar�n� verir ve a��klar. Bu s�re i�inde karar verilmezse mahkeme davay� y�r�rl�kteki kanun h�k�mlerine g�re sonu�land�r�r. Ancak, Anayasa Mahkemesinin karar�, esas hakk�ndaki karar kesinle�inceye kadar gelirse, mahkeme buna uymak zorundad�r.

Anayasa Mahkemesinin i�in esas�na girerek verdi�i red karar�n�n Resm� Gazetede yay�mlanmas�ndan sonra on y�l ge�medik�e ayn� kanun h�km�n�n Anayasaya ayk�r�l�� iddias�yla tekrar ba�vuruda bulunulamaz.

8. Anayasa Mahkemesinin kararlar�

MADDE 153. � Anayasa Mahkemesinin kararlar� kesindir. �ptal kararlar� gerek�esi yaz�lmadan a��klanamaz.

Anayasa Mahkemesi bir kanun veya kanun h�km�nde kararnamenin tamam�n� veya bir h�km�n� iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol a�acak bi�imde h�k�m tesis edemez.

Kanun, kanun h�km�nde kararname veya T�rkiye B�y�k Millet Meclisi ��t�z�� ya da bunlar�n h�k�mleri, iptal kararlar�n�n Resm� Gazetede yay�mland�� tarihte y�r�rl�kten kalkar. Gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal h�km�n�n y�r�rl��e girece�i tarihi ayr�ca kararla�t�rabilir. Bu tarih, karar�n Resm� Gazetede yay�mland�� g�nden ba�layarak bir y�l� ge�emez.

�ptal karar�n�n y�r�rl��e giri�inin ertelendi�i durumlarda, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi, iptal karar�n�n ortaya ��kard�� hukuk� bo�lu�u dolduracak kanun tasar� veya teklifini �ncelikle g�r��p karara ba�lar.

�ptal kararlar� geriye y�r�mez.

Anayasa Mahkemesi kararlar� Resm� Gazetede hemen yay�mlan�r ve yasama, y�r�tme ve yarg� organlar�n�, idare makamlar�n�, ger�ek ve t�zelki�ileri ba�lar.

B. Yarg�tay

MADDE 154. � Yarg�tay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun ba�ka bir adl� yarg� merciine b�rakmad�� karar ve h�k�mlerin son inceleme merciidir. Kanunla g�sterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

Yarg�tay �yeleri, birinci s�n�fa ayr�lm�� adl� yarg� h�kim ve Cumhuriyet savc�lar� ile bu meslekten say�lanlar aras�ndan H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulunca �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�u ile ve gizli oyla se�ilir.

Yarg�tay Birinci Ba�kan�, birinci ba�kanvekilleri ve daire ba�kanlar� kendi �yeleri aras�ndan Yarg�tay Genel Kurulunca �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�u ve gizli oyla d�rt y�l i�in se�ilirler; s�resi bitenler yeniden se�ilebilirler.

Yarg�tay Cumhuriyet Ba�savc�s� ve Cumhuriyet Ba�savc�vekili, Yarg�tay Genel Kurulunun kendi �yeleri aras�ndan gizli oyla belirleyece�i be�er aday aras�ndan Cumhurba�kan� taraf�ndan d�rt y�l i�in se�ilirler. S�resi bitenler yeniden se�ilebilirler.

Yarg�tay�n kurulu�u, i�leyi�i, Ba�kan, ba�kanvekilleri, daire ba�kanlar� ve �yeleri ile Cumhuriyet Ba�savc�s� ve Cumhuriyet Ba�savc�vekilinin nitelikleri ve se�im usulleri, mahkemelerin ba��ms�zl�� ve h�kimlik teminat� esaslar�na g�re kanunla d�zenlenir.

C. Dan��tay

MADDE 155. � Dan��tay, idar� mahkemelerce verilen ve kanunun ba�ka bir idar� yarg� merciine b�rakmad�� karar ve h�k�mlerin son inceleme merciidir. Kanunla g�sterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

(De�i�ik: 13.8.1999-4446/3 md.)Dan��tay, davalar� g�rmek, Ba�bakan ve Bakanlar Kurulunca g�nderilen kanun tasar�lar�, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz �artla�ma ve s�zle�meleri hakk�nda iki ay i�inde d��ncesini bildirmek, t�z�k tasar�lar�n� incelemek, idar� uyu�mazl�klar� ��zmek ve kanunla g�sterilen di�er i�leri yapmakla g�revlidir.

Dan��tay �yelerinin d�rtte ��, birinci s�n�f idar� yarg� h�kim ve savc�lar� ile bu meslekten say�lanlar aras�ndan H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulu; d�rtte biri, nitelikleri kanunda belirtilen g�revliler aras�ndan Cumhurba�kan�; taraf�ndan se�ilir.

Dan��tay Ba�kan�, Ba�savc�, ba�kanvekilleri ve daire ba�kanlar�, kendi �yeleri aras�ndan Dan��tay Genel Kurulunca �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�u ve gizli oyla d�rt y�l i�in se�ilirler. S�resi bitenler yeniden se�ilebilirler.

Dan��tay�n, kurulu�u, i�leyi�i, Ba�kan, Ba�savc�, ba�kanvekilleri, daire ba�kanlar� ile �yelerinin nitelikleri ve se�im usulleri, idar� yarg�n�n �zelli�i, mahkemelerin ba��ms�zl�� ve h�kimlik teminat� esaslar�na g�re kanunla d�zenlenir.

D. Asker� Yarg�tay

MADDE 156. � Asker� Yarg�tay, asker� mahkemelerden verilen karar ve h�k�mlerin son inceleme merciidir. Ayr�ca, asker ki�ilerin kanunla g�sterilen belli davalar�na ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

Asker� Yarg�tay �yeleri birinci s�n�f asker� h�kimler aras�ndan Asker� Yarg�tay Genel Kurulunun �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�u ve gizli oyla her bo� yer i�in g�sterece�i ��er aday i�inden Cumhurba�kan�nca se�ilir.

Asker� Yarg�tay Ba�kan�, Ba�savc�s�, �kinci Ba�kan� ve daire ba�kanlar� Asker� Yarg�tay �yeleri aras�ndan r�tbe ve k�dem s�ras�na g�re atan�rlar.

(De�i�ik: 7/5/2010-5982/20 md.)Asker� Yarg�tay�n kurulu�u, i�leyi�i, mensuplar�n�n disiplin ve �zl�k i�leri mahkemelerin ba��ms�zl�� ve h�kimlik teminat� esaslar�na g�re kanunla d�zenlenir.

E. Asker� Y�ksek �dare Mahkemesi

MADDE 157. � Asker� Y�ksek �dare Mahkemesi, asker� olmayan makamlarca tesis edilmi� olsa bile, asker ki�ileri ilgilendiren ve asker� hizmete ili�kin idar� i�lem ve eylemlerden do�an uyu�mazl�klar�n yarg� denetimini yapan ilk ve son derece mahkemesidir. Ancak, askerlik y�k�ml�l��nden do�an uyu�mazl�klarda ilgilinin asker ki�i olmas� �art� aranmaz.

Asker� Y�ksek �dare Mahkemesinin asker� h�kim s�n�f�ndan olan �yeleri, mahkemenin bu s�n�ftan olan ba�kan ve �yeleri tamsay�s�n�n salt �o�unlu�u ve gizli oy ile birinci s�n�f asker� h�kimler aras�ndan her bo� yer i�in g�sterilecek �� aday i�inden; h�kim s�n�f�ndan olmayan �yeleri, r�tbe ve nitelikleri kanunda g�sterilen subaylar aras�ndan, Genelkurmay Ba�kanl��nca her bo� yer i�in g�sterilecek �� aday i�inden Cumhurba�kan�nca se�ilir.

Asker� h�kim s�n�f�ndan olmayan �yelerin g�rev s�resi en fazla d�rt y�ld�r.

Mahkemenin Ba�kan�, Ba�savc� ve daire ba�kanlar� h�kim s�n�f�ndan olanlar aras�ndan r�tbe ve k�dem s�ras�na g�re atan�rlar.

(De�i�ik: 7/5/2010-5982/21 md.)Asker� Y�ksek �dare Mahkemesinin kurulu�u, i�leyi�i, yarg�lama usulleri, mensuplar�n�n disiplin ve �zl�k i�leri mahkemelerin ba��ms�zl�� ve h�kimlik teminat� esaslar�na g�re kanunla d�zenlenir.

F. Uyu�mazl�k Mahkemesi

MADDE 158. � Uyu�mazl�k Mahkemesi, adl�, idar� ve asker� yarg� mercileri aras�ndaki g�rev ve h�k�m uyu�mazl�klar�n� kesin olarak ��z�mlemeye yetkilidir.

Uyu�mazl�k Mahkemesinin kurulu�u, �yelerinin nitelikleri ve se�imleri ile i�leyi�i kanunla d�zenlenir. Bu mahkemenin Ba�kanl��n� Anayasa Mahkemesince, kendi �yeleri aras�ndan g�revlendirilen �ye yapar.

Di�er mahkemelerle, Anayasa Mahkemesi aras�ndaki g�rev uyu�mazl�klar�nda, Anayasa Mahkemesinin karar� esas al�n�r.

III. H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulu

MADDE 159. � (De�i�ik: 7/5/2010-5982/22 md.)H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulu, mahkemelerin ba��ms�zl�� ve h�kimlik teminat� esaslar�na g�re kurulur ve g�rev yapar.

H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulu yirmiiki as�l ve oniki yedek �yeden olu�ur; �� daire halinde �al��r.

Kurulun Ba�kan� Adalet Bakan�d�r. Adalet Bakanl�� M�ste�ar� Kurulun tabi� �yesidir. Kurulun, d�rt as�l �yesi, nitelikleri kanunda belirtilen; y�ksek��retim kurumlar�n�n hukuk[9]dallar�nda g�rev yapan ��retim �yeleri[10] ile avukatlar aras�ndan Cumhurba�kan�nca, �� as�l ve �� yedek �yesi Yarg�tay �yeleri aras�ndan Yarg�tay Genel Kurulunca, iki as�l ve iki yedek �yesi Dan��tay �yeleri aras�ndan Dan��tay Genel Kurulunca, bir as�l ve bir yedek �yesi T�rkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunca kendi �yeleri aras�ndan, yedi as�l ve d�rt yedek �yesi birinci s�n�f olup, birinci s�n�fa ayr�lmay� gerektiren nitelikleri yitirmemi� adl� yarg� h�kim ve savc�lar� aras�ndan adl� yarg� h�kim ve savc�lar�nca, �� as�l ve iki yedek �yesi birinci s�n�f olup, birinci s�n�fa ayr�lmay� gerektiren nitelikleri yitirmemi� idar� yarg� h�kim ve savc�lar� aras�ndan idar� yarg� h�kim ve savc�lar�nca, d�rt y�l i�in se�ilir. S�resi biten �yeler yeniden se�ilebilir.

Kurul �yeli�i se�imi, �yelerin g�rev s�resinin dolmas�ndan �nceki altm�� g�n i�inde yap�l�r. Cumhurba�kan� taraf�ndan se�ilen �yelerin g�rev s�releri dolmadan Kurul �yeli�inin bo�almas� durumunda, bo�almay� takip eden altm�� g�n i�inde, yeni �yelerin se�imi yap�l�r. Di�er �yeliklerin bo�almas� halinde, as�l �yenin yede�i taraf�ndan kalan s�re tamamlan�r.

Yarg�tay, Dan��tay ve T�rkiye Adalet Akademisi genel kurullar�ndan se�ilecek Kurul �yeli�i i�in her �yenin, birinci s�n�f adl� ve idar� yarg� h�kim ve savc�lar� aras�ndan se�ilecek Kurul �yeli�i i�in her h�kim ve savc�n�n;[11] oy kullanaca�� se�imlerde, en fazla oy alan adaylar s�ras�yla as�l ve yedek �ye se�ilir. Bu se�imler her d�nem i�in bir defada ve gizli oyla yap�l�r.

Kurulun, Adalet Bakan� ile Adalet Bakanl�� M�ste�ar� d��ndaki as�l �yeleri, g�revlerinin devam� s�resince; kanunda belirlenenler d��nda ba�ka bir g�rev alamazlar veya Kurul taraf�ndan ba�ka bir g�reve atanamaz ve se�ilemezler.

Kurulun y�netimi ve temsili Kurul Ba�kan�na aittir. Kurul Ba�kan� dairelerin �al��malar�na kat�lamaz. Kurul, kendi �yeleri aras�ndan daire ba�kanlar�n� ve daire ba�kanlar�ndan birini de ba�kanvekili olarak se�er. Ba�kan, yetkilerinden bir k�sm�n� ba�kanvekiline devredebilir.

Kurul, adl� ve idar� yarg� h�kim ve savc�lar�n� mesle�e kabul etme, atama ve nakletme, ge�ici yetki verme, y�kselme ve birinci s�n�fa ay�rma, kadro da��tma, meslekte kalmalar� uygun g�r�lmeyenler hakk�nda karar verme, disiplin cezas� verme, g�revden uzakla�t�rma i�lemlerini yapar; Adalet Bakanl��n�n, bir mahkemenin kald�r�lmas� veya yarg� �evresinin de�i�tirilmesi konusundaki tekliflerini karara ba�lar; ayr�ca, Anayasa ve kanunlarla verilen di�er g�revleri yerine getirir.

H�kim ve savc�lar�n g�revlerini; kanun, t�z�k, y�netmeliklere ve genelgelere (h�kimler i�in idar� nitelikteki genelgelere) uygun olarak yap�p yapmad�klar�n� denetleme; g�revlerinden dolay� veya g�revleri s�ras�nda su� i�leyip i�lemediklerini, hal ve eylemlerinin s�fat ve g�revleri icaplar�na uyup uymad��n� ara�t�rma ve gerekti�inde haklar�nda inceleme ve soru�turma i�lemleri, ilgili dairenin teklifi ve H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulu Ba�kan�n�n oluru ile Kurul m�fetti�lerine yapt�r�l�r. Soru�turma ve inceleme i�lemleri, hakk�nda soru�turma ve inceleme yap�lacak olandan daha k�demli h�kim veya savc� eliyle de yapt�r�labilir.

Kurulun meslekten ��karma cezas�na ili�kin olanlar d��ndaki kararlar�na kar�� yarg� mercilerine ba�vurulamaz.

Kurula ba�l� Genel Sekreterlik kurulur. Genel Sekreter, birinci s�n�f h�kim ve savc�lardan Kurulun teklif etti�i �� aday aras�ndan Kurul Ba�kan� taraf�ndan atan�r. Kurul m�fetti�leri ile Kurulda ge�ici veya s�rekli olarak �al��t�r�lacak h�kim ve savc�lar�, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Kurula aittir.

Adalet Bakanl��n�n merkez, ba�l� ve ilgili kurulu�lar�nda ge�ici veya s�rekli olarak �al��t�r�lacak h�kim ve savc�lar ile adalet m�fetti�lerini ve h�kim ve savc� mesle�inden olan i� denet�ileri, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Adalet Bakan�na aittir.

Kurul �yelerinin se�imi, dairelerin olu�umu ve i�b�l�m�, Kurulun ve dairelerin g�revleri, toplant� ve karar yeter say�lar�, �al��ma usul ve esaslar�, dairelerin karar ve i�lemlerine kar�� yap�lacak itirazlar ve bunlar�n incelenmesi usul� ile Genel Sekreterli�in kurulu� ve g�revleri kanunla d�zenlenir.

IV. Say��tay

MADDE 160. � (De�i�ik: 29.10.2005-5428/2 md.) Say��tay, merkezi y�netim b�t�esi kapsam�ndaki kamu idareleri ile sosyal g�venlik kurumlar�n�n b�t�n gelir ve giderleri ile mallar�n� T�rkiye B�y�k Millet Meclisi ad�na denetlemek ve sorumlular�n hesap ve i�lemlerini kesin h�kme ba�lamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve h�kme ba�lama i�lerini yapmakla g�revlidir. Say��tay�n kesin h�k�mleri hakk�nda ilgililer yaz�l� bildirim tarihinden itibaren onbe� g�n i�inde bir kereye mahsus olmak �zere karar d�zeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu kararlar dolay�s�yla idar� yarg� yoluna ba�vurulamaz.

Vergi, benzeri mal� y�k�ml�l�kler ve �devler hakk�nda Dan��tay ile Say��tay kararlar� aras�ndaki uyu�mazl�klarda Dan��tay kararlar� esas al�n�r.

(Ek: 29.10.2005-5428/2 md.)Mahalli idarelerin hesap ve i�lemlerinin denetimi ve kesin h�kme ba�lanmas� Say��tay taraf�ndan yap�l�r.

Say��tay�n kurulu�u, i�leyi�i, denetim usulleri, mensuplar�n�n nitelikleri, atanmalar�, �dev ve yetkileri, haklar� ve y�k�ml�l�kleri ve di�er �zl�k i�leri, Ba�kan ve �yelerinin teminat� kanunla d�zenlenir.

(M�lga: 7.5.2004-5170/9 md.)

D�RD�NC� KISIM

Mal� ve Ekonomik H�k�mler

B�R�NC� B�L�M

Mal� H�k�mler

I. B�t�e

A. B�t�enin haz�rlanmas� ve uygulanmas�

MADDE 161. � Devletin ve kamu iktisad� te�ebb�sleri d��ndaki kamu t�zelki�ilerinin harcamalar�, y�ll�k b�t�elerle yap�l�r.

(De�i�ik: 29.10.2005-5428/3 md.)Mali y�l ba�lang�c� ile merkezi y�netim b�t�esinin haz�rlanmas�, uygulanmas� ve kontrol� kanunla d�zenlenir.

Kanun, kalk�nma planlar� ile ilgili yat�r�mlar veya bir y�ldan fazla s�recek i� ve hizmetler i�in �zel s�re ve usuller koyabilir.

B�t�e kanununa, b�t�e ile ilgili h�k�mler d��nda hi�bir h�k�m konulamaz.

B. B�t�enin g�r��lmesi

MADDE 162. � (De�i�ik: 29.10.2005-5428/4 md.) Bakanlar Kurulu, merkezi y�netim b�t�e tasar�s� ile mill� b�t�e tahminlerini g�steren raporu, mal� y�l ba��ndan en az yetmi�be� g�n �nce, T�rkiye B�y�k Millet Meclisine sunar.

B�t�e tasar�lar� ve rapor, k�rk �yeden kurulu B�t�e Komisyonunda incelenir. Bu komisyonun kurulu�unda, iktidar grubuna veya gruplar�na en az yirmibe� �ye verilmek �art� ile, siyas� parti gruplar�n�n ve ba��ms�zlar�n oranlar�na g�re temsili g�z �n�nde tutulur.

B�t�e Komisyonunun ellibe� g�n i�inde kabul edece�i metin, T�rkiye B�y�k Millet Meclisinde g�r��l�r ve mal� y�l ba��na kadar karara ba�lan�r.

(De�i�ik: 29.10.2005-5428/4 md.)T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri, Genel Kurulda, kamu idareb�t�eleri hakk�nda d��ncelerini, her b�t�enin t�m� �zerindeki g�r��meler s�ras�nda a��klarlar; b�l�mler ve de�i�iklik �nergeleri, �zerinde ayr�ca g�r��me yap�lmaks�z�n okunur ve oylan�r.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yeleri, b�t�e kanunu tasar�lar�n�n Genel Kurulda g�r��lmesi s�ras�nda, gider art�r�c� veya gelirleri azalt�c� �nerilerde bulunamazlar.

C. B�t�elerde de�i�iklik yap�labilme esaslar�

MADDE 163. � (De�i�ik: 29.10.2005-5428/5 md.) Merkezi y�netim b�t�esiyle verilen �denek, harcanabilecek miktar�n s�n�r�n� g�sterir. Harcanabilecek miktar s�n�r�n�n Bakanlar Kurulu karar�yla a��labilece�ine dair b�t�elere h�k�m konulamaz. Bakanlar Kuruluna kanun h�km�nde kararname ile b�t�ede de�i�iklik yapmak yetkisi verilemez. Car� y�l b�t�esindeki �denek art��n� �ng�ren de�i�iklik tasar�lar�nda ve car� ve ileriki y�l b�t�elerine mal� y�k getirecek nitelikteki kanun tasar� ve tekliflerinde, belirtilen giderleri kar��layabilecek mal� kaynak g�sterilmesi zorunludur.

D. Kesinhesap

MADDE 164. � Kesinhesap kanunu tasar�lar�, kanunda daha k�sa bir s�re kabul edilmemi� ise, ilgili olduklar� mal� y�l�n sonundan ba�layarak, en ge� yedi ay sonra, Bakanlar Kurulunca T�rkiye B�y�k Millet Meclisine sunulur. Say��tay, genel uygunluk bildirimini, ili�kin oldu�u kesinhesap kanunu tasar�s�n�n verilmesinden ba�layarak en ge� yetmi�be� g�n i�inde T�rkiye B�y�k Millet Meclisine sunar.

Kesinhesap kanunu tasar�s�, yeni y�l b�t�e kanunu tasar�s�yla birlikte B�t�e Komisyonu g�ndemine al�n�r. B�t�e Komisyonu, b�t�e kanunu tasar�s�yla kesinhesap kanunu tasar�s�n� Genel Kurula birlikte sunar, Genel Kurul, kesinhesap kanunu tasar�s�n�, yeni y�l b�t�e kanunu tasar�s�yla beraber g�r��erek karara ba�lar.

Kesinhesap kanunu tasar�s� ve genel uygunluk bildiriminin T�rkiye B�y�k Millet Meclisine verilmi� olmas�, ilgili y�la ait Say��tayca sonu�land�r�lamam�� denetim ve hesap yarg�lamas�n� �nlemez ve bunlar�n karara ba�land�� anlam�na gelmez.

E. Kamu iktisad� te�ebb�slerinin denetimi

MADDE 165. � Sermayesinin yar�s�ndan fazlas� do�rudan do�ruya veya dolayl� olarak Devlete ait olan kamu kurulu� ve ortakl�klar�n�n T�rkiye B�y�k Millet Meclisince denetlenmesi esaslar� kanunla d�zenlenir.

�K�NC� B�L�M

Ekonomik H�k�mler

I. Planlama; Ekonomik ve Sosyal Konsey^{^[12]}

MADDE 166. � Ekonomik, sosyal ve k�lt�rel kalk�nmay�, �zellikle sanayiin ve tar�m�n yurt d�zeyinde dengeli ve uyumlu bi�imde h�zla geli�mesini, �lke kaynaklar�n�n d�k�m ve de�erlendirilmesini yaparak verimli �ekilde kullan�lmas�n� planlamak, bu ama�la gerekli te�kilat� kurmak Devletin g�revidir.

Planda mill� tasarrufu ve �retimi art�r�c�, fiyatlarda istikrar ve d�� demelerde dengeyi sa�lay�c�, yat�r�m ve istihdam� geli�tirici tedbirler �ng�r�l�r; yat�r�mlarda toplum yararlar� ve gerekleri g�zetilir; kaynaklar�n verimli �ekilde kullan�lmas� hedef al�n�r. Kalk�nma giri�imleri, bu plana g�re ger�ekle�tirilir.

Kalk�nma planlar�n�n haz�rlanmas�na, T�rkiye B�y�k Millet Meclisince onaylanmas�na, uygulanmas�na, de�i�tirilmesine ve b�t�nl��n� bozacak de�i�ikliklerin �nlenmesine ili�kin usul ve esaslar kanunla d�zenlenir.

Ek: 7/5/2010-5982/23 md.)Ekonomik ve sosyal politikalar�n olu�turulmas�nda h�k�mete isti�ar� nitelikte g�r�� bildirmek amac�yla Ekonomik ve Sosyal Konsey kurulur. Ekonomik ve Sosyal Konseyin kurulu� ve i�leyi�i kanunla d�zenlenir.

Ge�ici Madde 15.� (M�lga: 7/5/2010-5982/24. md.)

Ge�ici Madde 18.- (Ek: 7/5/2010-5982/25 md.)Bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihte Anayasa Mahkemesinin mevcut yedek �yeleri as�l �ye s�fat�n� kazan�r.

Bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihten itibaren otuz g�n i�inde, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi bir �yeyi Say��tay Genel Kurulunun ve bir �yeyi de baro ba�kanlar�n�n g�sterecekleri ��er aday i�inden se�er.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin yapaca�� ye se�imi i�in aday g�stermek amac�yla;

a) Bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihten itibaren be� g�n i�inde, Say��tay Ba�kan� adayl�k ba�vurusunu ilan eder. �lan tarihinden itibaren be� g�n i�inde adaylar Ba�kanl��a ba�vurur. Ba�vuru tarihinin sona erdi�i g�nden itibaren be� g�n i�inde Say��tay Genel Kurulunca se�im yap�l�r. Her Say��tay �yesinin[13] oy kullanabilece�i bu se�imde en fazla oy alan �� ki�i aday g�sterilmi� say�l�r.

b) Bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihten itibaren be� g�n i�inde, T�rkiye Barolar Birli�i Ba�kanl�� adayl�k ba�vurusunu ilan eder. �lan tarihinden itibaren be� g�n i�inde adaylar T�rkiye Barolar Birli�i Ba�kanl��na ba�vurur. Ba�vuru tarihinin sona erdi�i g�nden itibaren be� g�n i�inde T�rkiye Barolar Birli�i Ba�kanl��n�n ilan�nda g�sterilen yer ve zamanda baro ba�kanlar� taraf�ndan se�im yap�l�r. Her bir baro ba�kan�n�n[14]oy kullanabilece�i bu se�imde, en fazla oy alan �� ki�i aday g�sterilmi� say�l�r.

c) (a) ve (b) bentleri uyar�nca yap�lan se�imlerin sonucunda aday g�sterilmi� say�lanlar�n isimleri se�imin yap�ld�� g�n� takip eden g�n Say��tay ve T�rkiye Barolar Birli�i ba�kanl�klar�nca T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ba�kanl��na bildirilir.

�) (c) bendi uyar�nca yap�lan bildirimden itibaren on g�n i�inde T�rkiye B�y�k Millet Meclisinde se�im yap�l�r. Her bo� �yelik i�in yap�lacak se�imde, ilk oylamada �ye tamsay�s�n�n ��te iki ve ikinci oylamada �ye tamsay�s�n�n salt �o�unlu�u aran�r; ikinci oylamada salt �o�unluk sa�lanamazsa bu oylamada en �ok oy alan iki aday i�in ��nc� oylama yap�l�r; ��nc� oylamada en fazla oy alan aday �ye se�ilmi� olur.

Cumhurba�kan�, birer �yeyi Yarg�tay ve Dan��tay kontenjanlar�ndan olan ilk �yeliklerin bo�almas�ndan sonra Y�ksek��retim Kurulunun kendi �yesi olmayan y�ksek��retim kurumlar�n�n hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallar�nda g�rev yapan ��retim �yeleri aras�ndan g�sterece�i ��er aday i�inden se�er.

Anayasa Mahkemesi �yeli�ine aday g�steren kurumlar�n halen mevcut �yeleri ile kendi kontenjanlar�ndan se�ilmi� yedek �yeler, tamamlama se�iminde g�z �n�nde bulundurulur.

Anayasa Mahkemesinde halen belli g�revlere se�ilmi� olanlar�n bu s�fatlar� se�ilmi� olduklar� s�renin sonuna kadar devam eder. Bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihte �ye olanlar ya� haddine kadar g�revlerine devam ederler.

Bireysel ba�vuruya ili�kin gerekli d�zenlemeler iki y�l i�inde tamamlan�r. Uygulama kanununun y�r�rl��e girdi�i tarihten itibaren bireysel ba�vurular kabul edilir.

Ge�ici Madde 19.- (Ek: 7/5/2010-5982/25 md.)Bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihten itibaren otuz g�n i�inde a�a��da belirtilen esas ve usuller dahilinde H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulu �yeleri se�ilir:

a) Cumhurba�kan�, h�kimlik mesle�ine al�nmas�na engel bir hali olmayan; y�ksek��retim kurumlar�n�n hukuk[15] dallar�nda en az onbe� y�ldan beri g�rev yapan ��retim �yeleri[16]ile meslekte fiilen onbe� y�l�n� doldurmu� avukatlar aras�ndan d�rt �ye se�er.[17]

b) Yarg�tay Genel Kurulu, Yarg�tay �yeleri aras�ndan �� as�l ve �� yedek �ye se�er. Bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihten itibaren yedi g�n i�inde Yarg�tay Birinci Ba�kan� adayl�k ba�vurusunu ilan eder. �lan tarihinden itibaren yedi g�n i�inde adaylar Birinci Ba�kanl��a ba�vurur. Ba�vuru tarihinin sona erdi�i g�nden itibaren onbe� g�n i�inde Yarg�tay Genel Kurulu se�im yapar. Her Yarg�tay �yesinin[18]oy kullanabilece�i se�imde, en fazla oy alan adaylar s�ras�yla as�l ve yedek �ye se�ilmi� olur.

c) Dan��tay Genel Kurulu, Dan��tay �yeleri aras�ndan iki as�l ve iki yedek �ye se�er. Bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihten itibaren yedi g�n i�inde Dan��tay Ba�kan� adayl�k ba�vurusunu ilan eder. �lan tarihinden itibaren yedi g�n i�inde adaylar Ba�kanl��a ba�vurur. Ba�vuru tarihinin sona erdi�i g�nden itibaren onbe� g�n i�inde Dan��tay Genel Kurulu se�im yapar. Her Dan��tay �yesinin[19] oy kullanabilece�i se�imde, en fazla oy alan adaylar s�ras�yla as�l ve yedek �ye se�ilmi� olur.

�) T�rkiye Adalet Akademisi Genel Kurulu, kendi �yeleri aras�ndan, H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kuruluna bir as�l ve bir yedek �ye se�er. Bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihten itibaren yedi g�n i�inde T�rkiye Adalet Akademisi Ba�kan� adayl�k ba�vurusunu ilan eder. �lan tarihinden itibaren yedi g�n i�inde adaylar Ba�kanl��a ba�vurur. Ba�vuru tarihinin sona erdi�i g�nden itibaren onbe� g�n i�inde T�rkiye Adalet Akademisi Genel Kurulu se�im yapar. Her �yenin[20]oy kullanabilece�i se�imde, en fazla oy alan adaylar s�ras�yla as�l ve yedek �ye se�ilmi� olur.

d) Yedi as�l ve d�rt yedek �ye birinci s�n�f olup, birinci s�n�fa ayr�lmay� gerektiren nitelikleri yitirmemi� olan adl� yarg� h�kim ve savc�lar� aras�ndan, adl� yarg� h�kim ve savc�lar� taraf�ndan Y�ksek Se�im Kurulunun y�netim ve denetiminde se�ilir. Bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihten itibaren be� g�n i�inde Y�ksek Se�im Kurulu adayl�k ba�vurular�n� il�n eder. �l�n tarihinden itibaren �� g�n i�inde adaylar Y�ksek Se�im Kuruluna ba�vurur. Ba�vuru tarihinin sona erdi�i g�nden itibaren iki g�n i�inde Y�ksek Se�im Kurulu adaylar�n ba�vurular�n� inceler ve aday listesini belirleyerek il�n eder. Takip eden iki g�n i�inde bu listeye kar�� itiraz edilebilir. �tiraz s�resinin sona erdi�i g�nden itibaren iki g�n i�inde itirazlar incelenir, sonu�land�r�l�r ve kesin aday listesi il�n edilir. Y�ksek Se�im Kurulunun kesin aday listesini il�n etti�i tarihten sonraki ikinci Pazar g�n� her ilde, il se�im kurulunun y�netim ve denetimi alt�nda yap�lacak se�imlerde, o ilde ve il�elerinde g�rev yapan h�kim ve savc�lar oy kullan�r. �l se�im kurullar� o ilde oy kullanacak h�kim ve savc�lar�n say�s�na g�re sand�k kurullar� olu�turur. Sand�k kurullar�n�n i�lem, tedbir ve kararlar�na kar�� yap�lan �ik�yet ve itirazlar il se�im kurulunca karara ba�lan�r. Adaylar propaganda yapamazlar; sadece, Y�ksek Se�im Kurulu taraf�ndan belirlenen usul ve esaslar �er�evesinde �zge�mi�lerini bu i� i�in tahsis edilmi� bir internet sitesinde yay�mlayabilirler.[21] Se�imlerde en �ok oy alan adaylar s�ras�yla as�l ve yedek �ye se�ilmi� olur. Kullan�lacak oy pusulalar�yla ilgili di�er hususlar Y�ksek Se�im Kurulu taraf�ndan belirlenir. Y�ksek Se�im Kurulu, oy pusulalar�n� kendisi bast�rabilece�i gibi gerekti�inde uygun g�rece�i il se�im kurullar� vas�tas�yla bast�rmaya da yetkilidir. Yap�lacak se�imlerde, 26/4/1961 tarihli ve 298 say�l� Se�imlerin Temel H�k�mleri ve Se�men K�t�kleri Hakk�nda Kanunun bu bende ayk�r� olmayan h�k�mleri uygulan�r.

e) �� as�l ve iki yedek �ye birinci s�n�f olup, birinci s�n�fa ayr�lmay� gerektiren nitelikleri yitirmemi� idar� yarg� h�kim ve savc�lar� aras�ndan, idar� yarg� h�kim ve savc�lar� taraf�ndan Y�ksek Se�im Kurulunun y�netim ve denetiminde se�ilir. B�lge idare mahkemelerinin bulundu�u illerde, il se�im kurulunun y�netim ve denetimi alt�nda yap�lacak bu se�imlerde, o b�lge idare mahkemesinde ve yarg� �evresi i�erisinde kalan yerlerde g�rev yapan idar� yarg� h�kim ve savc�lar� oy kullan�r. Bu se�imler hakk�nda da (d) bendi h�k�mleri uygulan�r.

Birinci f�kran�n (a), (�), (d) ve (e) bentleri uyar�nca se�ilen H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulunun as�l �yeleri bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihten sonraki otuzuncu g�n� takip eden i� g�n� g�revlerine ba�larlar.

Bu Kanunun y�r�rl��e girdi�i tarihte, H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulunun Yarg�tay ve Dan��taydan gelen as�l ve yedek �yelerinin g�revleri, se�ilmi� olduklar� s�renin sonuna kadar devam eder. Bunlardan, Yarg�taydan gelen �yelerden g�rev s�resini tamamlayanlar�n yerine birinci f�kran�n (b) bendi uyar�nca se�ilenler; Dan��taydan gelen �yelerden g�rev s�resini tamamlayanlar�n yerine birinci f�kran�n (c) bendi uyar�nca se�ilenler, s�rayla g�reve ba�larlar.

Birinci f�kran�n (b) ve (c) bentleri uyar�nca se�ilen �yelerden, ��nc� f�kra uyar�nca g�reve ba�layanlar�n g�rev s�resi, birinci f�kran�n (a), (�), (d) ve (e) bentleri uyar�nca se�ilen di�er Kurul �yelerinin g�rev s�resinin bitti�i tarihte sona erer.

�lgili kanunlarda gerekli d�zenlemeler yap�l�ncaya kadar, H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kuruluna se�ilen as�l �yeler, Yarg�tay daire ba�kan� i�in ilgili mevzuat�nda �ng�r�len t�m mal� ve sosyal haklar ile emeklilik hakk�ndan aynen yararlan�rlar. Ayr�ca, Kurulun Ba�kan� d��ndaki as�l �yelerine, (30000) g�sterge rakam�n�n memur ayl�klar�na uygulanan katsay� ile �arp�m� sonucu bulunacak miktarda ayl�k ek tazminat �denir.

�lgili kanunlarda d�zenleme yap�l�ncaya kadar, H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulu;

a) Anayasa h�k�mlerine ayk�r� olmamak kayd�yla, y�r�rl�kteki kanun h�k�mlerine g�re Kurul �eklinde �al��r.

b) �kinci f�kra uyar�nca as�l �yelerinin g�reve ba�lad�� tarihten itibaren bir hafta i�inde Adalet Bakan�n�n ba�kanl��nda toplan�r ve bir ge�ici Ba�kanvekili se�er.

c) En az onbe� �ye ile toplan�r ve �ye tam say�s�n�n salt �o�unlu�u ile karar verir.

�) Sekreterya hizmetleri Adalet Bakanl�� taraf�ndan y�r�t�l�r.

Kurul m�fetti�leri ile adalet m�fetti�leri atan�ncaya kadar, mevcut adalet m�fetti�leri, Kurul m�fetti�i ve adalet m�fetti�i s�fat�yla g�rev yaparlar.

Bu madde h�k�mleri, ilgili kanunlarda gerekli d�zenlemeler yap�l�ncaya kadar uygulan�r.

II. Piyasalar�n denetimi ve d�� ticaretin d�zenlenmesi

MADDE 167. � Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalar�n�n sa�l�kl� ve d�zenli i�lemelerini sa�lay�c� ve geli�tirici tedbirleri al�r; piyasalarda fiil� veya anla�ma sonucu do�acak tekelle�me ve kartelle�meyi �nler.

D�� ticaretin �lke ekonomisinin yarar�na olmak �zere d�zenlenmesi amac�yla ithalat, ihracat ve di�er d�� ticaret i�lemleri �zerine vergi ve benzeri y�k�ml�l�kler d��nda ek mal� y�k�ml�l�kler koymaya ve bunlar� kald�rmaya kanunla Bakanlar Kuruluna yetki verilebilir.

III. Tabi� servetlerin ve kaynaklar�n aranmas� ve i�letilmesi

MADDE 168. � Tabi� servetler ve kaynaklar Devletin h�k�m ve tasarrufu alt�ndad�r. Bunlar�n aranmas� ve i�letilmesi hakk� Devlete aittir. Devlet bu hakk�n� belli bir s�re i�in, ger�ek ve t�zelki�ilere devredebilir. Hangi tabi� servet ve kayna��n arama ve i�letmesinin, Devletin ger�ek ve t�zelki�ilerle ortak olarak veya do�rudan ger�ek ve t�zelki�iler eliyle yap�lmas�, kanunun a��k iznine ba�l�d�r. Bu durumda ger�ek ve t�zelki�ilerin uymas� gereken �artlar ve Devlet�e yap�lacak g�zetim, denetim usul ve esaslar� ve m�eyyideler kanunda g�sterilir.

IV. Ormanlar ve orman k�yl�s�

A. Ormanlar�n korunmas� ve geli�tirilmesi

MADDE 169. � Devlet, ormanlar�n korunmas� ve sahalar�n�n geni�letilmesi i�in gerekli kanunlar� koyar ve tedbirleri al�r. Yanan ormanlar�n yerinde yeni orman yeti�tirilir, bu yerlerde ba�ka �e�it tar�m ve hayvanc�l�k yap�lamaz. B�t�n ormanlar�n g�zetimi Devlete aittir.

Devlet ormanlar�n�n m�lkiyeti devrolunamaz. Devlet ormanlar� kanuna g�re, Devlet�e y�netilir ve i�letilir. Bu ormanlar zamana��m� ile m�lk edinilemez ve kamu yarar� d��nda irtifak hakk�na konu olamaz.

Ormanlara zarar verebilecek hi�bir faaliyet ve eyleme m�saade edilemez. Ormanlar�n tahrip edilmesine yol a�an siyas� propaganda yap�lamaz; m�nhas�ran orman su�lar� i�in genel ve �zel af ��kar�lamaz. Ormanlar� yakmak, orman� yok etmek veya daraltmak amac�yla i�lenen su�lar genel ve �zel af kapsam�na al�namaz.

Orman olarak muhafazas�nda bilim ve fen bak�m�ndan hi�bir yarar g�r�lmeyen, aksine tar�m alanlar�na d�n��t�r�lmesinde kesin yarar oldu�u tespit edilen yerler ile 31.12.1981 tarihinden �nce bilim ve fen bak�m�ndan orman niteli�ini tam olarak kaybetmi� olan tarla, ba�, meyvelik, zeytinlik gibi �e�itli tar�m alanlar�nda veya hayvanc�l�kta kullan�lmas�nda yarar oldu�u tespit edilen araziler, �ehir, kasaba ve k�y yap�lar�n�n toplu olarak bulundu�u yerler d��nda, orman s�n�rlar�nda daraltma yap�lamaz.

B. Orman k�yl�s�n�n korunmas�

MADDE 170. � Ormanlar i�inde veya biti�i�indeki k�yler halk�n�n kalk�nd�r�lmas�, ormanlar�n ve b�t�nl��n�n korunmas� bak�mlar�ndan, orman�n g�zetilmesi ve i�letilmesinde Devletle bu halk�n i�birli�ini sa�lay�c� tedbirlerle, 31.12.1981 tarihinden �nce bilim ve fen bak�m�ndan orman niteli�ini tamamen kaybetmi� yerlerin de�erlendirilmesi; bilim ve fen bak�m�ndan orman olarak muhafazas�nda yarar g�r�lmeyen yerlerin tespiti ve orman s�n�rlar� d��na ��kart�lmas�; orman i�indeki k�yler halk�n�n k�smen veya tamamen bu yerlere yerle�tirilmesi i�in Devlet eliyle an�lan yerlerin ihya edilerek bu halk�n yararlanmas�na tahsisi kanunla d�zenlenir.

Devlet, bu halk�n i�letme ara� ve gere�leriyle di�er girdilerinin sa�lanmas�n� kolayla�t�r�c� tedbirleri al�r.

Orman i�inden nakledilen k�yler halk�na ait araziler, Devlet orman� olarak derhal a�a�land�r�l�r.

V. Kooperatif�ili�in geli�tirilmesi

MADDE 171. � Devlet, mill� ekonominin yararlar�n� dikkate alarak, �ncelikle �retimin art�r�lmas�n� ve t�keticinin korunmas�n� ama�layan kooperatif�ili�in geli�mesini sa�layacak tedbirleri al�r.

(Son f�kra m�lga: 23.7.1995-4121/15 md.)

VI. T�keticiler ile esnaf ve sanatk�rlar�n korunmas�

A. T�keticilerin korunmas�

MADDE 172. � Devlet, t�keticileri koruyucu ve ayd�nlat�c� tedbirler al�r, t�keticilerin kendilerini koruyucu giri�imlerini te�vik eder.

B. Esnaf ve sanatk�rlar�n korunmas�

MADDE 173. � Devlet, esnaf ve sanatk�r� koruyucu ve destekleyici tedbirleri al�r.

BE��NC� KISIM

�e�itli H�k�mler

I. �nk�l�p kanunlar�n�n korunmas�

MADDE 174. � Anayasan�n hi�bir h�km�, T�rk toplumunu �a�da� uygarl�k seviyesinin �st�ne ��karma ve T�rkiye Cumhuriyetinin l�iklik niteli�ini koruma amac�n� g�den, a�a��da g�sterilen ink�l�p kanunlar�n�n, Anayasan�n halkoyu ile kabul edildi�i tarihte y�r�rl�kte bulunan h�k�mlerinin, Anayasaya ayk�r� oldu�u �eklinde anla��lamaz ve yorumlanamaz :

1. 3 Mart 1340 tarihli ve 430 say�l� Tevhidi Tedrisat Kanunu;

2. 25 Te�rinis�ni 1341 tarihli ve 671 say�l� �apka �ktis�s� Hakk�nda Kanun;

3. 30 Te�rinis�ni 1341 tarihli ve 677 say�l� Tekke ve Zaviyelerle T�rbelerin Seddine ve T�rbedarl�klar ile Bir Tak�m Unvanlar�n Men ve �lgas�na Dair Kanun;

4. 17 �ubat 1926 tarihli ve 743 say�l� T�rk Kanunu Medenisiyle kabul edilen, evlenme akdinin evlendirme memuru �n�nde yap�laca��na dair meden� nik�h esas� ile ayn� kanunun 110 uncu maddesi h�km�;

5. 20 May�s 1928 tarihli ve 1288 say�l� Beynelmilel Erkam�n Kabul� Hakk�nda Kanun;

6. 1 Te�rinis�ni 1928 tarihli ve 1353 say�l� T�rk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakk�nda Kanun;

7. 26 Te�rinis�ni 1934 tarihli ve 2590 say�l� Efendi, Bey, Pa�a Gibi L�kap ve Unvanlar�n Kald�r�ld��na Dair Kanun;

8. 3 K�nunuevvel 1934 tarihli ve 2596 say�l� Baz� Kisvelerin Giyilemeyece�ine Dair Kanun.

ALTINCI KISIM

Ge�ici H�k�mler

GE��C�MADDE 1. � Anayasan�n, halkoylamas� sonucu, T�rkiye Cumhuriyeti Anayasas� olarak kabul edildi�inin usul�nce il�n� ile birlikte, halkoylamas� tarihindeki Mill� G�venlik Konseyi Ba�kan� ve Devlet Ba�kan�, Cumhurba�kan� s�fat�n� kazanarak, yedi y�ll�k bir d�nem i�in, Anayasa ile Cumhurba�kan�na tan�nan g�revleri yerine getirir ve yetkileri kullan�r. 18 Eyl�l 1980 tarihinde Devlet Ba�kan� olarak i�ti�i and y�r�rl�kte kal�r. Yedi y�ll�k s�renin sonunda Cumhurba�kanl�� se�imi Anayasada �ng�r�len h�k�mlere g�re yap�l�r.

Cumhurba�kan�, ilk genel se�imler sonucu T�rkiye B�y�k Millet Meclisi toplan�p, Ba�kanl�k Divan� olu�uncaya kadar, 12 Aral�k 1980 g�n ve 2356 say�l� Kanunla te�ekk�l etmi� olan Mill� G�venlik Konseyinin Ba�kanl��n� da y�r�t�r.

�lk milletvekili genel se�imleri sonunda T�rkiye B�y�k Millet Meclisi toplan�p g�reve ba�lay�ncaya kadar ge�ecek s�re i�inde, Cumhurba�kanl��n�n herhangi bir surette bo�almas� halinde, Mill� G�venlik Konseyinin en k�demli �yesi, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi toplan�p Anayasaya g�re yeni Cumhurba�kan�n� se�inceye kadar, Cumhurba�kan�na vek�let eder ve O�nun Anayasadaki b�t�n g�revlerini yerine getirir ve yetkilerini kullan�r.

GE��C� MADDE 2. � 12 Aral�k 1980 g�n ve 2356 say�l� Kanunla kurulu�u g�sterilen Mill� G�venlik Konseyi, Anayasaya dayal� olarak haz�rlanacak Siyas� Partiler Kanunu ile Se�im Kanununa g�re yap�lacak ilk genel se�imler sonucu T�rkiye B�y�k Millet Meclisi toplan�p Ba�kanl�k Divan�n� olu�turuncaya kadar 2324 say�l� Anayasa D�zeni Hakk�nda Kanun ve 2485 say�l� Kurucu Meclis Hakk�nda kanunlara g�re g�revlerini devam ettirir.

Anayasan�n kabul�nden sonra 2356 say�l� Kanunun 3 �nc� maddesindeki Mill� G�venlik Konseyi �yeliklerinden birisinin herhangi bir nedenle bo�almas� halinde doldurulmas� usul�ne ili�kin h�k�m uygulanmaz.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi toplan�p g�reve ba�lad�ktan sonra, Mill� G�venlik Konseyi, alt� y�ll�k bir s�re i�in Cumhurba�kanl�� Konseyi haline d�n��r ve Mill� G�venlik Konseyi �yeleri, Cumhurba�kanl�� Konseyi �yesi s�fat�n� al�rlar. Mill� G�venlik Konseyi �yesi olarak 18 Eyl�l 1980 tarihinde i�tikleri and y�r�rl�kte kal�r. Cumhurba�kanl�� Konseyi �yeleri, Anayasada T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �yelerinin haiz bulunduklar� �zl�k haklar� ile dokunulmazl��na sahip olurlar. Alt� y�ll�k s�re sonunda Cumhurba�kanl�� Konseyinin hukuk� varl�� sona erer.

Cumhurba�kanl�� Konseyinin g�revleri �unlard�r :

a) T�rkiye B�y�k Millet Meclisince kabul edilerek Cumhurba�kanl��na g�nderilen, Anayasada yaz�l� temel hak ve h�rriyetlere ve �devlere, l�iklik ilkesine, Atat�rk ink�l�plar�n�n, mill� g�venli�in ve kamu d�zeninin korunmas�na, T�rkiye Radyo-Televizyon Kurumuna, milletleraras� andla�malara, d�� lkelere silahl� kuvvet g�nderilmesine ve yabanc� kuvvetlerin T�rkiye�ye kabul�ne, ola�an�st� y�netime, s�k�y�netim ve sava� haline dair kanunlar ile Cumhurba�kan�nca gerekli g�r�len di�er kanunlar� Cumhurba�kan�na tan�nan onbe� g�nl�k s�renin ilk on g�n� i�inde incelemek;

b) Cumhurba�kan�n�n istemi ve tespit edece�i s�re i�inde :

Milletvekili genel se�imlerinin yenilenmesine, ola�an�st� y�netim yetkisinin kullan�lmas�na ve al�nacak tedbirlere, T�rkiye Radyo-Televizyon Kurumunun y�netim ve g�zetimine, gen�li�in yeti�tirilmesine ve Diyanet ��lerinin d�zenlenmesine ili�kin konular� incelemek ve g�r�� bildirmek;

c) Cumhurba�kan�n�n istemine g�re, i� ve d�� g�venlik ile gerekli g�r�len di�er konularda inceleme ve ara�t�rma yapmak ve sonu�lar�n� Cumhurba�kan�na sunmak.

GE��C� MADDE 3. � Anayasaya g�re yap�lacak ilk milletvekili genel se�imi sonucunda T�rkiye B�y�k Millet Meclisi toplan�p, Ba�kanl�k Divan�n� olu�turmas� ile birlikte :

a) 27 Ekim 1980 g�n ve 2324 say�l� Anayasa D�zeni Hakk�nda Kanun,

b) 12 Aral�k 1980 g�n ve 2356 say�l� Mill� G�venlik Konseyi Hakk�nda Kanun,

c) 29 Haziran 1981 g�n ve 2485 say�l� Kurucu Meclis Hakk�nda Kanun,

Y�r�rl�kten kalkar ve Mill� G�venlik Konseyi ile Dan��ma Meclisinin hukuk� varl�klar� sona erer.

GE��C� MADDE 4. � (M�lga: 17.5.1987 tarihli 3361 ve 23.5.1987 tarihli 3376 numaral� kanunlar gere�ince, 6 Eyl�l 1987 tarihinde yap�lan halkoylamas� sonucunda y�r�rl�kten kalkm��t�r. Halkoylamas� sonucunun yay�mland�� Resm� Gazete : 12.9.1987 -19572)

GE��C� MADDE 5. � Yap�lacak ilk milletvekili genel se�imi sonucunun Y�ksek Se�im Kurulunca il�n�n� takip eden onuncu g�n, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Ankara�da, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi binas�nda, saat 15.00�de kendili�inden toplan�r. Bu toplant�ya en ya�l� Milletvekili Ba�kanl�k eder. Bu toplant�da milletvekilleri andi�erler.

GE��C� MADDE 6. � Anayasaya g�re kurulan T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin toplant� ve �al��malar� i�in kendi i�t�z�kleri yap�l�ncaya kadar, Millet Meclisinin 12 Eyl�l 1980 tarihinden �nce y�r�rl�kte olan ��t�z��n�n, Anayasaya ayk�r� olmayan h�k�mleri uygulan�r.

GE��C� MADDE 7. � �lk milletvekili genel se�imi sonunda, T�rkiye B�y�k Millet Meclisi toplan�p, yeni Bakanlar Kurulu kuruluncaya kadar, i� ba��nda olan Bakanlar Kurulunun g�revi devam eder.

GE��C� MADDE 8. � Anayasa ile kabul edilmi� olan yeni organ, kurum ve kurullar�n kurulu�, g�rev, yetki ve i�leyi�leri ile ilgili kanunlarla, Anayasada konulmas� veya de�i�tirilmesi �ng�r�len di�er kanunlar, Anayasan�n kabul�nden ba�layarak Kurucu Meclisin g�rev s�resi i�erisinde, bu s�re i�erisinde yeti�tirilemeyenler, se�imle gelen T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin ilk toplant�s�n� izleyen bir y�l sonuna kadar ��kart�l�r.

GE��C� MADDE 9. � �lk genel se�imler sonucu toplanacak T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin Ba�kanl�k Divan� kurulduktan sonra alt� y�ll�k s�re i�inde yap�lacak Anayasa de�i�ikliklerini Cumhurba�kan�, T�rkiye B�y�k Millet Meclisine geri g�nderebilir. Bu takdirde T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin geri g�nderilen Anayasa de�i�ikli�i hakk�ndaki kanunu, aynen kabul edip tekrar Cumhurba�kan�na g�nderebilmesi, �ye tamsay�s�n�n d�rtte �� o�unlu�unun oyu ile m�mk�n olabilir.

GE��C� MADDE 10. � Mahall� idare se�imleri en ge� T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin ilk toplant�s�n� izleyen bir y�l i�inde yap�l�r.

GE��C� MADDE 11. � Anayasan�n halkoyu ile kabul edildi�i tarihte Anayasa Mahkemesi as�l ve yedek �yesi olanlar�n kadrolar� ile g�revleri devam eder. Bunlardan Anayasa Mahkemesince belli g�revlere se�ilenlerin bu suretle kazanm�� olduklar� s�fatlar� sakl� kal�r.

Anayasa Mahkemesi as�l �ye say�s� onbire ininceye kadar bo�alan as�l �ye kadrosuna, as�l ve yedek �ye say�s� toplam� onbe�e ininceye kadar da bo�alan yedek �ye kadrosuna se�im yap�lmaz. Anayasa Mahkemesinin yeni d�zenlemeye intibak� sa�lan�ncaya kadar as�l �ye say�s�n�n onbirden, as�l ve yedek �ye say�lar� toplam�n�n onbe�den a�a�� d��mesi nedeniyle yap�lacak se�imlerde bu Anayasan�n kabul etti�i esasa ve s�raya uyulur.

Anayasa Mahkemesi as�l �ye say�s� onbire ininceye kadar dava ve i�lerde 22.4.1962 g�n ve 44 say�l� Kanunun �ng�rd�� toplanma yeter say�s� uygulan�r.

GE��C� MADDE 12. � 13.5.1981 g�n ve 2461 say�l� H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kurulu Kanununun ge�ici 1 inci maddesi uyar�nca Yarg�tay ve Dan��taydan Kurulun as�l ve yedek �yeli�ine; 1730 say�l� Yarg�tay Kanununa 25.6.1981 g�n ve 2483 say�l� Kanunla eklenen ge�ici maddeuyar�nca Cumhuriyet Ba�savc�l�� ile Cumhuriyet Ba�savc�vekilli�ine; 6.1.1982 g�n ve 2575 say�l� Dan��tay Kanununun ge�ici 14 �nc� maddesinin ikinci f�kras� uyar�nca Dan��tay Ba�kanl��na, Ba�savc�l��na, ba�kanvekilliklerine ve daire ba�kanl�klar�na, Devlet Ba�kan�nca se�ilmi� bulunanlar, se�ildikleri d�nem i�in bu g�revlerine devam ederler.

6.1.1982 g�n ve 2576 say�l� Kanunun ge�ici maddelerinin idar� mahkemeler ba�kan ve �yeliklerine atamalara ili�kin h�k�mleri de sakl�d�r.

GE��C� MADDE 13. � H�kimler ve Savc�lar Y�ksek Kuruluna Yarg�taydan se�ilmesi gereken bir as�l ve bir yedek �yenin se�imleri Anayasan�n y�r�rl��e girdi�i tarihi izleyen yirmi g�n i�inde yap�l�r.

Se�ilen �yeler g�reve ba�lay�ncaya kadar Kurul, toplant� yeter say�s�n� olu�turacak yedek �yenin kat�lmas�yla �al��malar�n� yapar.

GE��C� MADDE 14. � Sendikalar�n gelirlerini Devlet bankalar�nda muhafaza etmelerine ili�kin y�k�ml�l�kleri, Anayasan�n y�r�rl��e girdi�i tarihten itibaren en ge� iki y�l i�inde yerine getirilir.

GE��C� MADDE 15. � 12 Eyl�l 1980 tarihinden, ilk genel se�imler sonucu toplanacak T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin Ba�kanl�k Divan�n� olu�turuncaya kadar ge�ecek s�re i�inde, yasama ve y�r�tme yetkilerini T�rk milleti ad�na kullanan, 2356 say�l� Kanunla kurulu Mill� G�venlik Konseyinin, bu Konseyin y�netimi d�neminde kurulmu� h�k�metlerin, 2485 say�l� Kurucu Meclis Hakk�nda Kanunla g�rev ifa eden Dan��ma Meclisinin her t�rl� karar ve tasarruflar�ndan dolay� haklar�nda ceza�, mal� veya hukuk� sorumluluk iddias� ileri s�r�lemez ve bu maksatla herhangi bir yarg� merciine ba�vurulamaz.

Bu karar ve tasarruflar�n idarece veya yetkili k�l�nm�� organ, merci ve g�revlilerce uygulanmas�ndan dolay�, karar alanlar, tasarrufta bulunanlar ve uygulayanlar hakk�nda da yukar�daki f�kra h�k�mleri uygulan�r.

(Son f�kra m�lga: 3.10.2001-4709/34 md.)

GE��C� MADDE 16. � Anayasan�n halkoylamas�na ili�kin oy verme k�t��nde ve sand�k listesinde kayd� ve oy kullanma yeterli�i bulundu�u halde hukuk� veya fiil� herhangi bir mazereti olmaks�z�n halkoylamas�na kat�lmayanlar, Anayasan�n halkoylamas�n� takip eden be� y�l i�inde yap�lacak genel ve ara se�imleri ile mahall� se�imlere ve di�er halkoylamalar�na kat�lamazlar, se�imlerde aday olamazlar.

GE��C� MADDE 17-(Ek 10/5/2007 - 5659/1 md.)Bu Kanunun y�r�rl��e girmesinden sonra yap�lacak ilk genel se�imde, Anayasan�n 67 nci maddesinin son f�kras� 10/6/1983 tarihli ve 2839 say�l� Milletvekili Se�imi Kanununun ba��ms�z adaylar�n birle�ik oy pusulas�nda yer almas�na ili�kin h�k�mleri bak�m�ndan uygulanmaz.

YED�NC� KISIM

Son H�k�mler

I. Anayasan�n de�i�tirilmesi, se�imlere ve halkoylamas�na kat�lma

MADDE 175. � (De�i�ik: 17.5.1987 - 3361/3 md.) Anayasan�n de�i�tirilmesi T�rkiye B�y�k Millet Meclisi �ye tamsay�s�n�n en az ��te biri taraf�ndan yaz�yla teklif edilebilir. Anayasan�n de�i�tirilmesi hakk�ndaki teklifler Genel Kurulda iki defa g�r��l�r. De�i�tirme teklifinin kabul� Meclisin �ye tamsay�s�n�n be�te �� o�unlu�unun gizli oyuyla m�mk�nd�r.

Anayasan�n de�i�tirilmesi hakk�ndaki tekliflerin g�r��lmesi ve kabul�, bu maddedeki kay�tlar d��nda, kanunlar�n g�r��lmesi ve kabul� hakk�ndaki h�k�mlere t�bidir.

Cumhurba�kan� Anayasa de�i�ikliklerine ili�kin kanunlar�, bir daha g�r��lmek �zere T�rkiye B�y�k Millet Meclisine geri g�nderebilir. Meclis, geri g�nderilen Kanunu, �ye tamsay�s�n�n ��te iki �o�unlu�u ile aynen kabul ederse Cumhurba�kan� bu Kanunu halkoyuna sunabilir.

Meclisce �ye tamsay�s�n�n be�te �� ile veya ��te ikisinden az oyla kabul edilen Anayasa de�i�ikli�i hakk�ndaki Kanun, Cumhurba�kan� taraf�ndan Meclise iade edilmedi�i takdirde halkoyuna sunulmak �zere Resm� Gazetede yay�mlan�r.

Do�rudan veya Cumhurba�kan�n�n iadesi �zerine, Meclis �ye tamsay�s�n�n ��te iki �o�unlu�u ile kabul edilen Anayasa de�i�ikli�ine ili�kin kanun veya gerekli g�r�len maddeleri Cumhurba�kan� taraf�ndan halkoyuna sunulabilir. Halkoylamas�na sunulmayan Anayasa de�i�ikli�ine ili�kin Kanun veya ilgili maddeler Resm� Gazetede yay�mlan�r.

Halkoyuna sunulan Anayasa de�i�ikliklerine ili�kin kanunlar�n y�r�rl��e girmesi i�in, halkoylamas�nda kullan�lan ge�erli oylar�n yar�s�ndan �o�unun kabul oyu olmas� gerekir.

T�rkiye B�y�k Millet Meclisi Anayasa de�i�ikliklerine ili�kin kanunlar�n kabul� s�ras�nda, bu Kanunun halkoylamas�na sunulmas� halinde, Anayasan�n de�i�tirilen h�k�mlerinden, hangilerinin birlikte hangilerinin ayr� ayr� oylanaca��n� da karara ba�lar.

Halkoylamas�na, milletvekili genel ve ara se�imlerine ve mahall� genel se�imlere i�tiraki temin i�in, kanunla para cezas� dahil gerekli her t�rl� tedbir al�n�r.

II. Ba�lang�� ve kenar ba�l�klar

MADDE 176. � Anayasan�n dayand�� temel g�r�� ve ilkeleri belirten ba�lang�� k�sm�, Anayasa metnine dahildir.

Maddekenar ba�l�klar�, sadece ilgili olduklar� maddelerin konusunu ve maddeler aras�ndaki s�ralama ve ba�lant�y� g�sterir. Bu ba�l�klar, Anayasa metninden say�lmaz.

III. Anayasan�n y�r�rl��e girmesi

MADDE 177. � Bu Anayasa, halkoylamas� sonucu kabul edilip Resm� Gazetede yay�mlanmas� ile T�rkiye Cumhuriyeti Anayasas� olur ve a�a��da g�sterilen istisnalar ile bu istisnalar�n y�r�rl��e girmesine ait h�k�mler d��nda b�t�n�yle y�r�rl��e girer.

a) �K�NC� KISIM II. B�l�mdeki; ki�i h�rriyeti ve g�venli�i, bas�n ve yay�mla ilgili h�k�mler, toplant� hak ve h�rriyetleri,

III. B�l�mdeki �al��ma ile ilgili h�k�mler, toplu i� s�zle�mesi, grev hakk� ve lokavt ile ilgili h�k�mler,

Bu h�k�mler yeni kanunlar� ��kar�ld��nda veya mevcut kanunlarda de�i�iklik yap�ld��nda ve her halde en ge� T�rkiye B�y�k Millet Meclisi g�reve ba�lad��nda y�r�rl��e girer. Ancak bu h�k�mler y�r�rl��e girinceye kadar mevcut kanunlar ve Mill� G�venlik Konseyinin bildiri ve kararlar� uygulan�r.

b) �K�NC� KISIM�daki; siyas� faaliyette bulunma haklar� ile siyas� partilerle ilgili h�k�mler, bunlara dayal� olarak yeniden haz�rlanacak Siyas� Partiler Kanununun;

Se�me ve se�ilme hakk� ise yine bu h�k�mlere dayal� olarak haz�rlanacak Se�im Kanununun;

Yay�mlanmas� ile y�r�rl��e girer.

c) ��NC� KISIM�daki; yasama ile ilgili h�k�mler;

Bu h�k�mler ilk milletvekili genel se�imi sonucunun ilan� ile birlikte y�r�rl��e girer. Ancak bu b�l�mdeki T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin g�rev ve yetkilerine ili�kin h�k�mleri, 29 Haziran 1981 g�n ve 2485 say�l� Kurucu Meclis Hakk�nda Kanun h�k�mleri sakl� kalmak �zere T�rkiye B�y�k Millet Meclisi g�reve ba�lay�ncaya kadar Mill� G�venlik Konseyince yerine getirilir.

d) ��NC� KISIM�daki; Cumhurba�kan� ba�l�� alt�ndaki g�rev ve yetkileri ile Devlet Denetleme Kurulu, Bakanlar Kurulu ba�l�� alt�ndaki t�z�kler, Mill� Savunma, ola�an�st� y�netim usulleri, idare ba�l�� alt�ndaki mahall� idareler ile Atat�rk K�lt�r, Dil ve Tarih Y�ksek Kurumu hari� di�er h�k�mler ve Devlet G�venlik Mahkemeleri hari� yarg�ya ili�kin b�t�n h�k�mler Anayasan�n halkoylamas� sonucunda kabul�n�n Resm� Gazetede ilan� ile birlikte y�r�rl��e girer. Cumhurba�kan� ve Bakanlar Kuruluna ait y�r�rl��e girmeyen h�k�mler T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin g�reve ba�lamas� ile, mahall� idareler ile Devlet G�venlik Mahkemelerine ili�kin h�k�mler ise ilgili kanunlar�n yay�mlanmas� ile y�r�rl��e girer.

e) Anayasan�n halkoylamas� sonucu kabul�n�n ilan�yla birlikte y�r�rl��e girecek h�k�mleri ve mevcut ve kurulacak kurum, kurulu� ve kurullar i�in yeniden kanun yap�lmas� veya mevcut kanunlarda de�i�iklik yap�lmas� gerekiyorsa bunlara ili�kin i�lemler mevcut kanunlar�n Anayasaya ayk�r� olmayan h�k�mleri veya do�rudan Anayasa h�k�mleri, Anayasan�n 11 inci maddesi gere�ince uygulan�r.

f) Kesinhesap kanunu tasar�lar�n�n g�r��lme usul�n� d�zenleyen 164 �nc� maddenin ikinci f�kras� h�km� 1984 y�l�ndan itibaren uygulanmaya ba�lan�r.

T�RK�YE CUMHUR�YET� ANAYASASINA

��LENEMEYEN GE��C� MADDELER

3.10.2001 tarihli ve 4709 say�l� Kanunun ge�ici maddesi

GE��C� MADDE � A) Bu Kanunun 24 �nc� maddesi ile Anayasan�n 67 nci maddesine son f�kra olarak eklenen h�k�m bu Kanunun y�r�rl��e girmesinden sonra yap�lacak ilk genel se�imde uygulanmaz.

B)Bu Kanunun 28 inci maddesi ile Anayasan�n 87 nci maddesinde yap�lan de�i�iklik, bu Kanunun y�r�rl�k tarihinden �nce, Anayasan�n 14 �nc� maddesindeki fiilleri i�leyenler hakk�nda uygulanmaz.

27.12.2002 tarihli ve 4777 say�l� Kanunun ge�ici maddesi

GE��C� MADDE 1.� T�rkiye Cumhuriyeti Anayasas�n�n 67 nci maddesinin son f�kras�, T�rkiye B�y�k Millet Meclisinin 22 nci D�nemi i�inde yap�lacak ilk ara se�imde uygulanmaz.

T�rkiye Cumhuriyeti Anayasas�n�n De�i�iklikleri

Kabul De�i�tirilen Resmi Gazete

Kanun No. Tarihi Maddeler Tarih Say�

3361 17.5.1987 67,75,175, Ge�ici 4 18.5.1987 � 19464 M�kerrer

3913 8.7.1993 133 10.7.1993 - 21633

4121 23.7.1995 Ba�lang�� Metni, 26.7.1995 - 22355

33,52,53,67,68,69,

75,84,85,93,127,

135,149,171

4388 18.6.1999 143 18.6.1999 - 23729 M�kerrer

4446 13.8.1999 47, 125, 155 14.8.1999 - 23786

4709 3.10.2001 Ba�lang�� Metni, 17.10.2001 � 24556 M�kerrer

13,14,19,20,21,22,

23,26,28,31,33,34,

36,38,40,41,46,49,

51,55,65,66,67,69,

74,87,89,94,100,

118,149, Ge�ici 15

4720 21.11.2001 86 1.12.2001 - 24600

4777 27.12.2002 76,78 31.12.2002 - 24980 3. M�kerrer

5170 7.5.2004 10,15,17,30,38,87, 22.5.2004 � 25469

90,131,143,160

5370 21.6.2005 133 23.6.2005 - 25854

5428 29.10.2005 130,160,161,162,163 9.11.2005 - 25988

5551 13.10.2006 76 17.10.2006 � 26322

5659 10.5.2007 Ge�ici 17 18.5.2007 � 26526

5678 31.5.2007 77,79,96,101,102 16.6.2007 � 26554

5697 16.10.2007 Ge�ici 18, Ge�ici 19 17.10.2007 � 26673

[1]Bu madde ba�l��, 7/5/2010 tarih ve 5982 say�l� Kanunun 4 �nc� maddesi ile de�i�tirilmi� ve metne i�lenmi�tir.

[2]Bu madde ba�l��, 7/5/2010 tarih ve 5982 say�l� Kanunun 6 nc� maddesi ile de�i�tirilmi� ve metne i�lenmi�tir.

[3]Bu madde ba�l��, 7/5/2010 tarih ve 5982 say�l� Kanunun 8 inci maddesi ile de�i�tirilmi� ve metne i�lenmi�tir.

[4]Bu madde ba�l��, 23/7/1995 tarih ve 4121 say�l� Kanunun 9 uncu maddesi ile de�i�tirilmi� ve metne i�lenmi�tir.

[5]Bu madde ba�l��, 7/5/2010 tarih ve 5982 say�l� Kanunun 14 �nc� maddesi ile de�i�tirilmi� ve metne i�lenmi�tir.

[6]�bir �ye ancak bir aday i�in oy kullanabilir;� ibaresi Anayasa Mahkemesi�nin 7.7.2010 g�nl�, E: 2010/49, K: 2010/87 say�l� karar�yla iptal edilmi�tir.

[7]�de her bir baro ba�kan� ancak bir aday i�in oy kullanabilir ve� ibaresi Anayasa Mahkemesi�nin 7.7.2010 g�nl�, E: 2010/49, K: 2010/87 say�l� karar�yla iptal edilmi�tir.

[8]Bu madde ba�l��, 7/5/2010 tarih ve 5982 say�l� Kanunun 17 nci maddesi ile de�i�tirilmi� ve metne i�lenmi�tir.

[9]�iktisat ve siyasal bilimler� ibaresi Anayasa Mahkemesi�nin 7.7.2010 g�nl�, E: 2010/49, K: 2010/87 say�l� karar�yla iptal edilmi�tir.

[10]��st kademe y�neticileri� ibaresi AnayasaMahkemesi�nin 7.7.2010 g�nl�,